De tabakslobby aan tafel bij een VNO-NCW-overleg over het Nationaal Preventieakkoord, een tabakslobbyist die ‘contact met de overheid’ in zijn functieomschrijving heeft, app-contact tussen een Kamerlid en een lobbyist, en een ex-commissaris van PMI die in de Kamer het woord voert over tabak. De invloed van de lobby in Den Haag groeit.

Door de webredactie

De invloed van de tabaksindustrie op beleidsvorming in Nederland neemt toe, terwijl het VN-Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging (WHO-FCTC) die inmenging verbiedt. Voor de groeiende lobbykracht van de tabaksproducenten zijn verschillende aanwijzingen.

De meest recente is een bijeenkomst van de VNO-NCW MKB-Nederland Expertcommissie Leefstijlpreventie, vorige week op het hoofdkantoor van Coca-Cola Nederland. Senior Manager Public Affairs Frank Buijs verspreidde via LinkedIn een foto van de leden van de werkgroep, onder wie Jan Hein Sträter, directeur van de Vereniging van Nederlands Sigaretten- en Kerftabakfabrikanten (VSK). “Samen bespraken we hier in Rotterdam waarom samenwerking tussen overheid, maatschappij en bedrijfsleven zo belangrijk is”, schrijft Buijs. “We spraken over nieuwe thema’s voor het Nationaal Preventie Akkoord vanaf 2025. We zien het belang om ook gedragswetenschap en beter voedingsonderwijs in te zetten voor gezondere voedselkeuzes.”

Buijs beschrijft hoe de werkgroep is toegesproken door gezondheidseconoom Jochen Mierau van de Rijksuniversiteit Groningen, die betoogde dat bedrijven meer voorop moeten lopen bij leefstijlpreventie, maar ook om geen onnodige tegenstellingen te creëren tussen overheid, maatschappij en bedrijfsleven. “Veel bedrijven en sectoren blijken klaar om mee te denken in de komende gesprekken met Tweede Kamerleden en andere betrokkenen. Laten we samen blijven praten en zoeken naar oplossingen die écht werken. Samen maken we Nederland gezonder!”

Vos die kippenhok bouwt

In een reactie vergeleek patholoog Daniëlle Cohen, oprichter van Vapen #jouwkeuze, de betrokkenheid van de tabaksvoorman bij het bedenken van nieuwe thema’s voor het Preventieakkoord met een inbreker die adviseert over inbraakbeveiliging en een vos die meehelpt een kippenhok te bouwen.

En Wanda de Kanter, voorzitter van Rookpreventie Jeugd, schrijft: “Essentieel is dat de tabaksindustrie en haar lobbyisten geen contact mógen hebben met de brede overheid. En die staat hier pontificaal tussen, zonder gêne. Ontwerpers nieuwe preventietafels. Terwijl alle drie preventietafels mislukt zijn. De Nederlander is dikker geworden, de staatssecretaris is weggelopen van de alcoholtafel en voor het eerst is de daling van rokende jongeren gestopt, onder andere door vrij spel tabaks/vape-industrie. Niet het bedrijfsleven is aan zet maar gezondheidsorganisaties.”

Protocol over omgang met industrie

De Kanter verwijst naar artikel 5.3 van het WHO-FCTC-verdrag, dat bepaalt dat overheden bij het maken van tabaksbeleid geen invloed moeten toelaten van de tabaksindustrie. In 2015 voerde Rookpreventie Jeugd hier een rechtszaak over tegen de staat, die erin resulteerde dat de regering een protocol opstelde voor de omgang met de tabaksindustrie. Verder refereert zij aan de voortgangsevaluatie die het RIVM in januari vorig jaar publiceerde en waaruit blijkt dat de doelen in het Nationaal Preventieakkoord zonder aanvullend beleid niet worden gehaald. Het Preventieakkoord en het reguliere overleg daarover aan preventietafels is in 2018 door VNO-NCW bedacht. Vlak voor de ondertekening ervan wisten de tabaksindustrie en de supermarkten met de werkgeversvereniging via de VVD-fractie in de Kamer de afspraken over tabak af te zwakken. Het Preventieakkoord uit 2018 loopt dit jaar af en de resultaten ervan maken duidelijk dat op dezelfde voet doorgaan geen optie kan zijn.

Artikel 5.3 geldt ook voor parlement

Het idee dat tabakslobbyisten met parlementariërs in gesprek gaan over tabaksontmoedigingsbeleid, druist rechtstreeks in tegen genoemd artikel 5.3 van het FCTC-verdrag. De Richtlijnen voor de implementatie van Artikel 5.3 zijn daar heel duidelijk over. De paragraaf ‘Purpose, scope and applicability’ (Doel, reikwijdte en toepassing) vermeldt:

“De richtlijnen zijn van toepassing op overheidsfunctionarissen, vertegenwoordigers en werknemers van elke nationale, staats-, provinciale, gemeentelijke, lokale of andere openbare of semi-/quasi-openbare instelling of instantie binnen de jurisdictie van een Partij [in het verdrag], en op elke persoon die namens hen handelt. Elke overheidsafdeling (uitvoerende, wetgevende en rechterlijke macht) die verantwoordelijk is voor het vaststellen en implementeren van tabakscontrolebeleid en voor het beschermen van dat beleid tegen belangen van de tabaksindustrie, moet verantwoording afleggen.

BAT-lobbyist voor contact met overheid

Onder de huidige politieke verhoudingen in Den Haag ziet de tabakslobby kans om haar invloed juist wel te laten gelden. Steeds openlijker, lijkt wel. Robert Koreneef, een voormalig politiek assistent van de CDA-fractie in de Tweede Kamer en voorheen werkzaam bij Philip Morris en Imperial Brands, is sinds 2023 in dienst bij British American Tobacco als ‘Governement Affairs Manager’. Op LinkedIn omschrijft hij zijn werk als “verantwoordelijk voor contact met de overheid en andere stakeholders.”

In december bleek tijdens het debat over het burgerinitiatief Nicotinee dat VSK-voorman Sträter vanaf de publieke tribune app-contact onderhield met PVV-woordvoerder Patrick Crijns. Het Kamerlid noemde het voorstel voor een generatiegebonden tabaksverbod “een betuttelend en futiel plan” dat onuitvoerbaar zou zijn, de keuzevrijheid zou inperken en smokkel en zwarte handel zal bevorderen. Precies de argumenten die de tabakslobbyisten ook steeds naar voren brengen. Hij kreeg na afloop van zijn inbreng dan ook de complimenten van de VSK-directeur.

Ex-commissaris PMI nu woordvoerder tabak

De stem van de lobby klinkt even hard door in de opinies die Kamerleden van BBB en FVD naar voren brengen. Henk Vermeer (BBB) wil de accijnzen op tabak verlagen, omdat het rijk anders te veel inkomsten zou mislopen. In de discussie over de invoering van het verbod op nicotinezakjes verwees BBB naar de vermeende positieve effecten van het gebruik van snus en nicotinezakjes in Zweden, een duidelijke echo van het lobbyverhaal over het ‘Zweedse succes’.

Met Ralf Dekker, Kamerlid voor Forum voor Democratie, heeft de tabaksindustrie zelfs een oud-bestuurder in de Kamerbankjes. De ex-commissaris van Philip Morris in Nederland kwam in het najaar van 2022 in de Kamer, aanvankelijk als invaller, maar hij is nog steeds Kamerlid en trad eerder deze maand op als woordvoerder in het debat over de registratieplicht voor tabaksverkopers. Een paar dagen later mocht hij in een praatprogramma van de partij nog weer eens het bekende lobby-argument debiteren dat het lonend zou zijn om vanuit Amsterdam naar Duitsland te rijden om sigaretten in te slaan. En mopperen dat we in dit land niet eens meer mogen genieten van een sigaretje.

PMI-lobbyist traint VVD’ers

Bij de VVD is de tabaksindustrie ook nooit ver weg. Een directe link tussen Philip Morris International (PMI) en de partij bestaat in de persoon van Ole Heil, ooit woordvoerder van VWS-minister Edith Schippers (VVD) en tegenwoordig directeur externe betrekkingen van PMI. Heil was zelf gemeenteraadslid voor de VVD in Leidschendam-Voorburg en geeft sinds 2015 bij de Haya van Somerenstichting van de partij trainingen in presenteren en debatteren aan actieve VVD-leden. Woordvoerder preventie van de VVD Judith Tielen stelde recent in een uitzending van het NPO Radio 1-programma dr Kelder en Co dat de partij zich aan de regels houdt over beïnvloeding door de tabakslobby. In het Kamerdebat over de registratieplicht voor tabaksverkopers ging de VVD evenwel niet mee met een motie om het moment dat tabak alleen nog in speciaalzaken verkocht mag worden te vervroegen. Dat zou volgens de partij van onbetrouwbaar bestuur ten opzichte van ondernemers getuigen.

Samenwerking met Douane

In dat debat ging het ook over het Memorandum of Understanding (MoU) dat de tabaksindustrie al meer dan tien jaar heeft met de Douane en waarvan verschillende experts zonder enige reserve of nuance vaststellen dat die contacten indruisen tegen artikel 5.3 van het WHO-FCTC-verdrag, terwijl onderzoekers in 2019 vaststelden dat dit soort MoU’s voor de industrie als strategisch instrument worden ingezet om contact te houden met de overheid. Staatssecretaris Karremans (VWS, VVD) hield in het debat vol dat er niets mis was met de overeenkomst, omdat die slechts over uitvoering van beleid gaat. Aan de hand van de summiere verslaglegging van de MoU-vergaderingen valt dat echter niet te controleren.

JTI sponsort diversiteits-event van ambassade

Telkens duiken er pogingen van de tabakslobby op om invloed uit te oefenen. Een jaar geleden nodigde Business Sweden Kamerleden uit voor een bijeenkomst in Nieuwspoort met gekende lobbyisten over het ‘Zweedse succes’. Na protesten ging die poging als een nachtkaars uit.

Ook vorig jaar bleek dat de uitreiking van de Swiss Diversity Awards, een evenement rond diversiteit in Zwitserland dat mede door de Nederlandse ambassade wordt georganiseerd, wordt gesponsord door Japan Tobacco International. Op foto’s van het evenement is het logo van de tabaksfabrikant prominent in beeld.

Op vragen van TabakNee antwoordde een woordvoerder van Buitenlandse Zaken destijds: “De Nederlandse ambassade in Bern heeft geen directe contacten met Japan Tobacco International. JTI is eveneens sponsor van Swiss Diversity, maar de ambassade en JTI werken niet samen en hebben onderling geen afstemming. Tijdens het evenement zelf was er – behoudens het logo – ook geen rol voor JTI.” Volgens de woordvoerder zijn er geen directe contacten tussen JTI en de ambassade geweest.

De tabaksindustrie is de enige industrie die via een internationaal VN-verdrag wordt buitengesloten van het uitoefenen van invloed op beleid. Dat is een uitzonderlijke maatregel, die dan ook een uitzonderlijke bedrijfstak treft. De tabaks- en nicotine-industrie is de enige legale industrie die zijn klanten opzettelijk verslaafd maakt aan producten die schadelijk zijn voor de gezondheid. Jongeren moeten daartegen worden beschermd en de industrie moet daarom geen enkele kans krijgen om maatregelen die daarvoor zijn bedoeld te dwarsbomen.

tags:  JTI | BAT | PMI | VSK | PVV | VNO-NCW | VVD | tabaksindustrie | FCTC-verdrag | Preventieakkoord | politiek | tabakslobby