OPINIE
De oproep van BBB om de accijns op tabak maar weer te verlagen omdat de staat inkomsten dreigt mis te lopen door massale tabaksaankopen over de grens, is ronduit ‘kwaadaardig’, stelt longarts Wanda de Kanter. Want accijnzen helpen echt om jongeren van het roken af te houden.

Door Bas van Lier

De afgelopen week manifesteerde BBB-voorvrouw Caroline van der Plas zich weer als spreekbuis van de tabaksindustrie rond de ophef over mogelijke verminderde accijnsinkomsten uit tabak. RTL Nieuws berichtte over dreigende forse tegenvallers van “mogelijk honderden miljoenen euro’s” doordat mensen hun tabak massaal over de grens zijn gaan kopen sinds de recente accijnsverhogingen in april.

Dat rampscenario kwam uit de koker van de tabaksindustrie via de branchevereniging van tabaksverkopers NSO, die samen met de brancheorganisatie van tabaksdistributeurs TZN en met financiële steun van Philip Morris Benelux de Accijnsmonitor bijhoudt. Daaruit zou blijken dat sinds 1 juni van dit jaar de tabaksverkopen en daarmee de accijns- en btw-inkomsten met 30 tot 40 procent zijn gedaald. Volgens NSO kan dat in plaats van extra inkomsten juist leiden tot een ‘tegenvaller’ van 100 miljoen euro per jaar, voor het gemak voor de hele kabinetsperiode afgerond op een half miljard.

‘Wij hebben gewaarschuwd’

In het RTL-bericht riep BBB-Kamerlid Henk Vermeer meteen al op om de accijnsverhoging terug te draaien als de cijfers van de Accijnsmonitor blijken te kloppen. En lientje1967 (Caroline van der Plas) verspreidde het bericht via X met de opmerking: “Wij hebben hier steeds voor gewaarschuwd.”

En inderdaad, in januari zegde Van der Plas over de voorgenomen accijnsmaatregelen in de Kamer de tabakslobbyisten vrijwel letterlijk na dat het “vanuit Den Helder al goedkoop [wordt] om naar Duitsland te rijden om te tanken en een biertje en sigaretten te kopen.”

Georkestreerde actie

De accijnsophef was weer een goed georkestreerde actie vanuit de tabakssector. Daags voor het bericht van RTL had de lobbyclub van tabaksfabrikanten VSK bij EenVandaag en De Telegraaf gehoor gekregen voor de bewering dat in de afgelopen twee jaar het aantal illegaal geproduceerde sigaretten is vervijfvoudigd en dat “als gevolg daarvan over 35 procent van alle pakjes sigaretten in ons land geen accijns en btw betaald” wordt. ‘Illegaal geproduceerd’ en ‘over de grens gekocht’ werden bij EenVandaag voor het gemak over één kam geschoren.

Verschillende media zagen in de berichtgeving aanleiding om in Duitsland te gaan kijken hoe Nederlanders daar voor honderden, soms duizenden euro’s inkopen doen. Waarbij niet altijd werd vermeld dat er een limiet is aan wat er legaal mee terug de grens over mag: 800 sigaretten, een kilo shag, 200 sigaren én 400 cigarillo’s. Het AD ging naar een tabakszaak in Gronau, waar de een zich wel iets van die importlimieten bleek aan te trekken, terwijl anderen de kofferbak tot de rand vulden. De reportages lijken de massale buitenlandse inkoop te onderstrepen, maar zeggen natuurlijk niets over de werkelijke omvang ervan.

Het AD suggereert overigens dat de grenscontroles die Duitsland deze week heeft ingevoerd weleens een rem op de gang over de grens zouden kunnen betekenen.

‘Prijsverhoging heeft echt impact’

Sigaretten en shag zijn in april fors duurder geworden door een extra accijnsverhoging, en dat is maar goed ook. Prijs is nu eenmaal het beste middel om tabaksgebruik te ontmoedigen en met name voor jongeren om er niet mee te beginnen. Tegen EenVandaag zei Marc Willemsen, hoofd tabaksontmoediging van het Trimbos-instituut: “We weten dat die verhogingen echt impact hebben op het stoppen met roken, het is een van de meest effectieve maatregelen die we eigenlijk hebben. En de tabaksindustrie is altijd maar aan het klagen en probeert de politiek te beïnvloeden door de illegale handel veel groter te maken dan die in werkelijkheid altijd is.”

10 pct. gestopt door verhoging

Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) constateerde dat eerder dit jaar ook nog eens. De accijnsverhoging in 2023 van 1 euro op een pakje sigaretten leidde ertoe dat 28 procent van de rokers een stoppoging heeft gedaan en dat 10 procent daadwerkelijk is gestopt. Verder is 18 procent minder gaan roken. En ja, ook vorig jaar zag het RIVM al een toename van mensen die hun rookwaren in het buitenland kochten.

Daar hoeven we ons niet al te druk over te maken, stelt Willemsen: “Wat daar door Nederlanders gekocht wordt, valt in het niet bij het effect van de accijnsverhoging op het stoppen met roken. Met name jongeren zijn heel gevoelig voor prijsstijgingen, dus het is een maatregel van de overheid die gewoon heel verstandig is.”

‘Opstelling BBB is kwaadaardig’

“Prijsverhoging voorkomt bovenal dat jonge mensen eraan beginnen. Dat helpt echt”, stelt ook longarts en Rookpreventie Jeugd-voorzitter Wanda de Kanter in het Noordhollands Dagblad. “Dat het helpt, blijkt telkens weer, studie op studie op studie. Álle, werkelijk álle deskundige instituten wereldwijd, waaronder de Wereldgezondheidsorganisatie, zijn hiervan overtuigd.”

De Kanter heeft geen goed woord over voor de opstelling van BBB. “Ik, als lobbyist en activist, wil vrienden zijn met iedereen. Maar deze opstelling van BBB kan ik toch niet anders dan kwaadaardig noemen. De prijs is tenslotte de allerbelangrijkste factor in het reduceren van dertig procent kankersterfte door tabak. Met de BBB-wens om tabak goedkoper te maken, worden onze jongeren weer extra blootgesteld aan goedkope sigaretten, en dus kanker op termijn.”

Van der Plas blijft lobby napraten

Het was niet de enige kritiek die Van der Plas en Vermeer over zich heen kregen na hun gratuite pleidooi om de tabaksaccijnzen maar weer te verlagen. Op social media waren vooral boze en honende reacties te lezen. Het satirische platform De Speld liet Van der Plas shag uitdelen op schoolpleinen om de accijnsinkomsten weer wat op te krikken en Arjen Lubach legde het in zijn Avondshow ook weer even scherp uit. En Joop, de opiniepagina van BNNVARA memoreerde nog even dat Van der Plas ooit had toegegeven haar sigaretten uit Tsjechië te halen (“Ja, ik ben ook een Nederlander, hè?”).

Zelfs De Telegraaf probeerde haar te prikkelen met alle kritiek die ze over zich heen had gekregen. Maar opnieuw gaf zij blijk goed naar de tabakslobbyisten te hebben geluisterd. Want volgens haar moet vooral worden ingezet op voorlichting om te zorgen dat kinderen niet gaan roken. “Daar moet je beginnen”, stelt ze, in navolging van een bekend mantra van de tabaksindustrie. Maar voor verdere accijnsverhoging zal BBB niet stemmen. Tsja, zo goed als bewezen is dat prijsverhogingen effectief zijn om jongeren van het roken te houden, zozeer is ook aangetoond dat voorlichting aan pubers niet is besteed.

Daarin komt BBB dan tegenover D66 en het CDA te staan, die volgens BNR Radio juist pleiten voor verhoging van de tabaksaccijns en voor invoering ervan op e-sigaretten, waar nu nog geen accijns op worden geheven. Het vorige kabinet was daar overigens al mee bezig, maar liet ook weten dat dit niet voor 2026 te realiseren zou zijn.