OPINIE
Het Nationaal Preventieakkoord heeft nauwelijks verandering gebracht, bleek uit de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor 2021. Het laat zien dat zelfregulering en polderen de dood in de pot betekenen voor de volksgezondheid.

Door Bas van Lier

Nieuwe cijfers over het aantal rokers in Nederland maken duidelijk dat de marketing en lobby van de tabaksindustrie nog steeds de overhand hebben in ons land. Sinds de ondertekening van het Nationaal Preventieakkoord, eind 2018, is er nauwelijks iets veranderd in het aantal rokers en overigens ook niet in het alcoholgebruik en het aantal mensen met overgewicht.

Misschien was dat, ondanks alle mooie woorden, ook eigenlijk wel de bedoeling van dat Preventieakkoord, dat uit de koker komt van werkgeversvereniging VNO-NCW. Dat tabak, alcohol, suiker en vet de bronnen zijn van veel vermijdbare ziekten en daarmee van onnodig hoge belasting van de zorg is overduidelijk. Dat het bedrijfsleven daar een rol bij speelt is ook evident. Producenten van genots- en ongezonde voedingsmiddelen zijn meesters in verleidingstactieken. De theorie is dat het aan het individu is om daar weerstand aan te bieden, maar daarvoor moet een mens wel heel bewust, goed geïnformeerd en weerbaar zijn. Het is steeds duidelijker dat opleidings- en welvaartsniveau hierbij cruciale factoren zijn.

Pavlov-reactie: zelfregulering

Zodra maatschappelijke problemen aan het bedrijfsleven worden toegeschreven, is de Pavlov-reactie van de industrie om zelfregulering toe te passen. Naar buiten toe stropen producenten de mouwen op om uit eigen beweging iets aan het probleem te gaan doen. De overheid geeft ze doorgaans het voordeel van de twijfel, omdat zo ingewikkelde wetgevingsprocedures worden vermeden en ze niet kan worden beticht van overdreven regeldruk.

Maar meestal blijkt de zelfregulering een wassen neus, de problemen verdwijnen niet en uiteindelijk is er toch regelgeving nodig. Zie bijvoorbeeld hoe de industrie jarenlang statiegeld op plastic flesjes heeft proberen tegen te houden. Bij zelfregulering blijft het belang van het bedrijfsleven vooropstaan en komt de maatschappij geen stap verder.

Regisseur: VNO-NCW

VNO-NCW is de initiator van het Preventieakkoord, waarin overheid, maatschappelijke organisaties en bedrijfsleven samen tot afspraken moesten komen over preventiebeleid. We zijn in dit polderland nu eenmaal gewend via overleg tot oplossingen te komen. Maar toen bleek dat de tabaksindustrie noch haar kompanen (lees VNO-NCW zelf) aan tafel mochten zitten bij het overleg over tabaksontmoediging, zette de lobbyorganisatie de hakken in het zand. In een brief aan VVD-minister Eric Wiebes (Economische Zaken en Klimaat) protesteerden de voorzitters van VNO-NCW en MKB-Nederland tegen de gang van zaken, terwijl ze toch vooraf hadden kunnen weten dat de overheid krachtens het Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging (FCTC) van de WHO niet met de tabaksindustrie kan overleggen over tabaksbeleid. De voormannen van de werkgevers schreven dat ze de tabaksparagraaf met “beleid dat als betuttelend kan worden ervaren” niet gingen tekenen.

Vooropgezet plan?

Dat heeft bij nader inzien alle schijn van een vooropgezet plan, want de rookparagraaf bleek in de uiteindelijke versie van het akkoord op enkele punten afgezwakt ten opzichte van het laatste concept. In 2020 onthulde The Investigative Desk dat VNO-NCW via zijn vriendjes in de VVD-fractie die bijstellingen had bewerkstelligd. Hadden de werkgevers destijds wel hun handtekening onder het akkoord gezet, dan hadden ze aan die afspraken niet meer kunnen morrelen.

Ziekte in plaats van leefstijl

Nu blijkt dat de afspraken in het Preventieakkoord op alle drie de thema’s boterzacht zijn en nog geen enkel verschil hebben gemaakt. Er is dus alle reden om het akkoord open te breken en vanuit de overheid met nieuwe maatregelen te komen. Er is ook alles voor te zeggen om dan meteen tabak uit deze overlegstructuur te halen en apart te reguleren. Tabak wordt steeds als een leefstijl behandeld, maar moet eigenlijk als een verslavingsziekte worden beschouwd. Van de drie thema’s zorgt tabak voor de grootste ziektelast: 9 procent van de totale ziektelast in Nederland kan worden toegeschreven aan roken en van alle sterfgevallen wordt 13 procent veroorzaakt door roken (Nationale Drug Monitor 2020). Daarbij meegerekend dat de meeste slachtoffers onder de minst weerbaren vallen, is het niet meer dan logisch dat vanuit het oogpunt van de volksgezondheid het tabaksontmoedigingsbeleid uit de publiek-private overlegsfeer wordt gehaald. Andere belangen dan die van de volksgezondheid mogen op dit dossier geen enkele rol spelen.