Tabaksverslaving moeten we niet langer als leefstijlprobleem beschouwen, maar als een aandoening die behandeld moet worden. Zorgverleners zullen de verslaving dan eerder bespreken met patiënten, die zich sneller zullen laten behandelen. Dat stelt hoogleraar verslaving en psychiatrie Arnt Schellekens. Verbetering van de rookstopzorg is dan wel een must.

Door Bas van Lier en Frits van Dam

Tabaksverslaving wordt vaak, ten onrechte, gezien als een ongezonde leefstijl, een leefstijlprobleem. Maar daarmee ontkent men de specifieke verslavingsaspecten van tabaksverslaving zoals die zijn gedefinieerd in het internationale classificatiesysteem van mentale stoornissen, DSM-5. Dat stellen de onderzoekers van het Radboudumc Arnt Schellekens, Boukje Dijkstra en Jacqueline M. Vink, en longarts Wanda de Kanter in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NTvG).

“De kern van tabaksverslaving is controleverlies, waardoor van een keuze voor gedrag geen sprake is”, schrijven zij. “Veranderingen in de hersengebieden die betrokken zijn bij beloning en cognitieve controle vertonen grote overlap met hersenveranderingen bij andere verslavingen. Bovendien spelen erfelijke factoren een grote rol bij het ontwikkelen van tabaksverslaving; 75% van het risico op tabaksverslaving is terug te voeren op genetische factoren.”

Een verslaving als alle andere

Aanwijzingen voor een tabaksverslaving zijn bijvoorbeeld dat er vaak meer en langduriger wordt gerookt dan de bedoeling was, dat er een aanhoudende wens is om te minderen of te stoppen of dat er vergeefse pogingen daartoe zijn ondernomen, dat er sprake is van hunkering naar tabak, of dat iemand blijft roken, zelfs als dat direct fysiek gevaar oplevert.

Tabaksverslaving is dus niet een kwestie van leefstijl. “Het is een verslaving zoals alle andere”, schrijven de auteurs, “waarbij biologische, psychologische en sociale factoren een interacterende rol spelen en waarvoor behandeling gerechtvaardigd is. Patiënten met een tabaksverslaving dienen behandeling te krijgen ter ondersteuning van een stoppoging.”

Tabaksverslaving als een verslavingsziekte beschouwen, in plaats van een leefstijlprobleem, zorgt ervoor dat tabaksverslaving door zorgmedewerkers meer serieus genomen zal worden en als ernstige aandoening wordt gezien. Zij zullen het daardoor sneller durven aankaarten en rokers zullen eerder een behandeling accepteren.

En dat is hard nodig. Uit een verhelderend staatje overgenomen uit de Nationale Drug Monitor 2020 valt af te leiden dat het aantal verslaafden en doden ten opzichte van het aantal gebruikers voor tabak in geen verhouding staat tot andere drugs/genotsmidelen. Van de bijna 3 miljoen rokers zijn er ruim 2 miljoen verslaafd en gaan er elk jaar 20.000 dood aan het gebruik. Bij alcohol zijn er bijna 500.000 verslaafden op 11 miljoen gebruikers, van wie er 1.900 per jaar aan het alcoholgebruik sterven. 9 procent van de totale ziektelast in Nederland kan worden toegeschreven aan roken en van alle sterfgevallen is 13 procent toe te schrijven aan roken. Zware rokers leven gemiddeld 13 jaar korter dan mensen die nooit hebben gerookt.

1 op de 4 behandelingen is succesvol

Het NTvG doet in een apart artikel ook verslag van een paneldiscussie naar aanleiding van bovengenoemd artikel. Arnt Schellekens, hoogleraar verslaving en psychiatrie bij het Radboudumc, verdedigde daarin nog eens de stelling dat tabaksverslaving als een aandoening moet worden beschouwd die een passende behandeling vergt. Hij verwees naar een meta-analyse waaruit blijkt dat zonder hulp 5 procent van de stoppogingen slaagt en met een gespecialiseerde behandeling 30 procent. “Je hoeft maar 4 personen te behandelen om 1 persoon succesvol te laten stoppen met roken. Dat is binnen de geneeskunde een fantastisch resultaat”, zei hij.

Huisarts en onderzoeker bij het Amsterdam UMC Kristel Van Asselt merkte op dat veel rokers stoppen met hulp van medicatie iets voor ‘losers’ vinden. Dat is nog een reden om tabaksverslaving als aandoening te beschouwen, vindt Schellekens, want dan is het voor mensen veel makkelijker te aanvaarden dat een behandeling nodig is.

Tabaksverslaving uit de leefstijlhoek halen zou het voor zorgverleners makkelijker maken om standaard naar rookgedrag van patiënten te informeren. Wanda de Kanter noemde het bizar dat wel standaard de BMI van een patiënt wordt geregistreerd, maar niet hun rookgedrag. “Van iedere patiënt zou bekend moeten zijn of iemand rookt, of gerookt heeft, met daarbij het aantal pakjaren [het aantal gerookte pakjes per dag x jaren roken, red.] en een geautomatiseerde verwijzing voor een motiverend gesprek op de rookstoppoli.”

Financieel voordeel

Er zit, bleek uit de discussie, ook een financieel voordeel aan het als verslavingsziekte beschouwen van een tabaksverslaving. De Kanter en collega-longarts Pauline Dekker moeten elk jaar strijden om hun stoppen-met-rokenpoli in het Rodekruis Ziekenhuis gefinancierd te krijgen. Zij vinden het merkwaardig dat over de inzet van peperdure immunotherapie bij longkankerpatiënten geen discussie is, maar over de kosten van een stoppen-met-rokentraject wel.

Eric van der Hijden, strategische beleidsadviseur bij Zilveren Kruis, erkende dat financiering makkelijker wordt wanneer tabaksverslaving als aandoening wordt beschouwd. “Als je het sec vanuit leefstijl benadert, leidt dat steeds tot de discussie of je er überhaupt zorgverzekeringsgeld aan kunt besteden.”

Om tabaksverslaving als verslavingsziekte erkend en vergoed te krijgen, zullen ook politieke besluiten nodig zijn. Dat betekent dat met name de VVD, de partij die blijft hameren op de vrije keuze van rokers, zal moeten draaien. Eric van der Burg, voorzitter van Sociaal Werk Nederland en Eerste Kamerlid voor de VVD, ried aan om dan met de argumenten te komen waar VVD’ers gevoelig voor zijn: “Je kunt wel een verhaal houden over ‘verslaving’ en ‘eigen keuzes’, maar daar is de hardcore VVD’er niet gevoelig voor. Dan moet je beginnen over geld.” Onderzoek uit 2018 van het RIVM zou daarbij van pas kunnen komen: dat wees uit dat stoppen-met-rokeninterventies kosteneffectief zijn.  

Rookstophulp moet professionaliseren

Een punt bleef in de discussie onbesproken, namelijk de staat van de rookstophulp in Nederland. Als iedereen het erover eens is dat tabaksverslaving een aandoening is die professionele behandeling vergt, dan moet die behandeling wel op orde zijn. De wereld van de rookstopbehandeling is verre van goed georganiseerd en biedt talloze avonturiers en beunhazen de kans om zich te verrijken. Staatssecretaris Paul Blokhuis (VWS) moest in antwoord op Kamervragen erkennen dat de rookstopzorg in Nederland niet goed is geregeld. Dus tegelijk met het aanmerken van tabaksverslaving als een ziekte, moet ook de rookstopzorg meer aandacht krijgen in opleidingen en beter worden georganiseerd.