UPDATE 11-02-2025
Staatssecretaris Karremans (VWS) ziet geen enkel probleem in de samenwerking van Douane met tabaksindustrie. Dat bleek tijdens een debat in de Tweede Kamer over de invoering van de registratieplicht voor tabaksverkopers. Mits aangenomen, gaat die plicht pas per 1 januari 2026 in.

Door de webredactie

In het kader van een debat over de invoering van een registratieplicht voor verkooppunten van nicotineproducten, afgelopen woensdag, stelden de Kamerleden Daniëlle Jansen (NSC) en Elke Slagt-Tichelman (GroenLinks-PvdA) vragen over het openbaar gemaakte Memorandum of Understanding (MoU) tussen de Nederlandse Douane en de tabaksindustrie, waar TabakNee vorige week over berichtte. “Al jaren werken die twee samen om zogenaamd illegale handel in tabak tegen te gaan”, zei Jansen. “Maar de tabaksindustrie heeft juist baat bij dit illegale circuit, dat ze gebruikt als argument om de tabaksaccijnzen laag te houden. Dit overleg is niets anders dan een manier om invloed uit te oefenen en de schijn te wekken dat ze illegale handel bestrijden.”

Jansen stelde vast dat de transparantie over de samenwerking ver te zoeken is, omdat het 14 jaar duurde voordat het MoU zelf openbaar werd gemaakt en omdat de notulen van bijeenkomsten te summier zijn. Ze vroeg staatssecretaris Vincent Karremans (Jeugd, Preventie en Sport, VVD) of hij het met de experts eens is dat het MoU indruist tegen artikel 5.3 van het WHO-Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging en als dat het geval is, of hij bereid is het MoU op te zeggen. Daarnaast vroeg Jansen of er uitgebreidere notulen van de overleggen bestaan.

Ook Slagt-Tichelman stelde het MoU aan de orde. Formeel-juridisch is het slechts een Memorandum of Understanding, zei ze. “Maar waar wij ons ernstig zorgen over maken, en daar gaat het ons in dit geval om, is de beïnvloeding door de tabakslobby, die de smokkel aangrijpt om een argument tegen de accijnsverhoging te hebben. Is de overheid hier in de val van de industrie getrapt? Zo ja, wat gaat de staatssecretaris hieraan doen?”

‘MoU is uitvoering van beleid’

Karremans meende echter dat er niets mis is met de samenwerking, die volgens hem slechts over de uitvoering van beleid gaat. Als de Douane illegale sigarettenmachines in beslag neemt, dan helpt de industrie om de herkomst daarvan aan te wijzen. “Het gaat enkel om uitvoering en geenszins om beleid. Contact tussen Douane en de industrie binnen de MoU is van belang voor het aanpakken van de illegale handel. Het is denk ik niet verstandig om dat op te zeggen.”

Over de verslagen van de bijeenkomsten, waarvan TabakNee vaststelde dat die uiterst summier zijn en nauwelijks meer dan uitgewerkte agendapunten bevatten, zei Karremans dat ook daar ‘niets geks’ aan is. Er zijn geen uitgebreidere verslagen, stelde hij, al beloofde hij dat nog een keer na te vragen. Uit zichzelf zal hij geen einde aan de samenwerking maken, maar, zei hij: “Als de Kamer het echt niet wil om haar moverende redenen, dan moet de Kamer het maar zeggen, dan stop ik ermee.”

Helaas krijgt de Kamer geen kans zich daar nu over uit te spreken. Een motie van Slagt-Tichelman vroeg slechts om transparantie bij dit soort overeenkomsten, waardoor Karremans die motie kon overnemen, omdat die volgens hem al overheidsbeleid is.

In een reactie zegt hoogleraar Social and Behavioral Sciences aan de University of California San Fransisco, Stella Bialous, een expert op het gebied van het WHO-Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging, dat de Douane geen MoU nodig heeft om informatie op te vragen bij de tabaksindustrie. “Iets waar beleidsmakers verward over zijn, is dat de overheid, in dit geval de Douane, bij een gereguleerde industrie de informatie kan opvragen die ze nodig heeft voor de implementatie van beleid zonder dat er een MoU voor nodig is. Een gereguleerde industrie moet die gegevens verstrekken.”

Steeds meer tabakswinkels erbij

Aanleiding voor het debat woensdagavond was de invoering van de registratieplicht voor verkopers van nicotineproducten. Die had eigenlijk tegelijk ingevoerd moeten worden met het verbod op tabaksverkoop via de supermarkten en is vooral bedoeld om in de gaten te houden hoeveel nieuwe tabakszaken erbij komen. Invoering per 1 januari 2025 is ook niet gelukt en Karremans gaf tijdens het debat aan dat de beoogde invoerdatum nu 1 januari 2026 is.

Ondertussen schieten de tabakswinkels als paddestoelen uit de grond. In januari kwamen er weer negen nieuwe zaken bij, blijkt uit de lijst Nieuwe verkooppunten van TabakNee. In een recent interview met Out of Home Shops vertelt algemeen directeur Geert Kuipers van Primera’s tabaksspeciaalzaken-tak Volado dat er dit jaar 30 Volado-zaken bij zullen komen, naast de vijf die in 2024 al zijn geopend. In 2032, als gemakswinkels geen tabak meer mogen verkopen, hoopt Kuipers 250 Volado-winkels te hebben geopend. Primera en Volado zijn gedeeltelijk eigendom van British American Tobacco en Scandinavian Tobacco Group. Het Volado-concept bestaat uit winkels met een open front, waar de tabaksproducten daarom in de winkel achter gesloten kastdeuren staan. De winkels worden veelal naast bestaande Primera-winkels geopend.

Ook Philip Morris International (PMI) stimuleert op de achtergrond de expansie van het aantal tabakszaken. Al dan niet samen met supermarkteigenaren opent de fabrikant nieuwe tabakspeciaalzaken – te herkennen aan deze schrijfwijze met één s –, waaronder drie van de negen in januari geopende zaken. De fabrikant werkt ook samen met de Van Vuure Retail Groep, die eveneens snel uitbreidt over het hele land.

Betutteling, accijnzen, genot

Tegen de registratiewet kwam verwachte oppositie van PVV (‘betutteling’), BBB (‘accijnzen omlaag’) en FVD (‘Mogen we nog een beetje genieten?’). Woordvoerder van de laatste partij was Ralf Dekker, ex-commissaris van PMI. Directeur van de tabaksfabrikantenvereniging VSK, Jan Hein Sträter keek vanaf de publieke tribune tevreden toe.

VVD-woordvoerder Judith Tielen liet aanvankelijk twijfel doorklinken over het nut van de registratieplicht, maar liet aan het eind van het debat merken dat ze er iets positiever over dacht door het argument dat de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit dankzij de registratieplicht meer capaciteit voor controles kan vrijspelen.

Daniëlle Jansen deed met steun van Slagt-Tichelman en Harmen Krul (CDA) een poging om via een motie de tabaksverkoop via tabaksspeciaalzaken met vier jaar te vervroegen naar 2028. Deze motie werd door Karremans echter ontraden. Een motie van Krul die vraagt om een verkenning te doen naar invoering van een vergunningstelsel op het moment dat tabaksverkoop alleen nog aan speciaalzaken is voorbehouden, kreeg wel oordeel Kamer. Ook over een motie van SP-Kamerlid Sarah Dobbe met steun van Krul kan de Kamer zich morgen uitspreken: daarin wordt gevraagd of de regering iets kan ondernemen tegen verboden onlineverkoop van rookwaren door banken (iDeal) en distributeurs als PostNL en DPD aan te spreken op hun betrokkenheid. De stemmingen zijn morgen.

UPDATE 11-02-2025

Kamer voor vervroegen verkoop via speciaalzaak

De Tweede Kamer heeft zich in meerderheid uitgesproken voor het naar voren halen van het moment dat nicotineproducten alleen nog door tabaksspeciaalzaken mogen worden verkocht. De Kamer stemde dinsdagmiddag voor de motie van Kamerlid Daniëlle Jansen (NSC), die de regering verzoekt “de verkoop van nicotineproducten vanaf 2028 voor te behouden aan enkel tabaksspeciaalzaken.” Voor stemden SP, GL-PvdA, PvdD, Denk, Volt, D66, NSC, CU, CDA en JA21. Wat de regering met de motie gaat doen blijft onzeker, ze was door staatssecretaris Karremans (VVD) ontraden.

Ook de motie van Harmen Krul (CDA), die vraagt om onderzoek naar een vergunningstelsel voor de verkoop van tabak op het moment dat die verkoop alleen nog mag via speciaalzaken, werd aangenomen. Voor deze motie stemden SP, GL-PvdA, PvdD, Denk, Volt, D66, NSC, CU, SGP en CDA. Deze motie had oordeel Kamer.

De wet die de registratieplicht voor tabaksverkopers regelt werd ook aangenomen.

Lees hier meer over de stemmingen in de Kamer.