Een klinkende overwinning van Rookpreventie Jeugd bij het Europees Hof van Justitie en de rechtbank Rotterdam in de zaak rond de sjoemelsigaret, maar ook een enorme vape-hype, steeds meer tabakswinkels en kabinetsplannen die pas over jaren ingaan. Het jaar 2022 sluiten we met gemengde gevoelens af.

Door Bas van Lier

Het jaar 2022 loopt ten einde en wat betreft tabakspreventie kijken we met gemengde gevoelens terug op de afgelopen twaalf maanden. Het goede nieuws kwam dit jaar uit de rechtszaal, om te beginnen met de uitspraak eind februari van het Hof van Justitie van de Europese Unie in de zaak waarin Rookpreventie Jeugd (RPJ) en veertien andere partijen van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) handhaving van de maximumemissienormen van teer, nicotine en koolmonoxide voor sigaretten eisten.

De Grote Kamer van het Hof bezorgde ons een uitgebreid arrest en een klinkende overwinning. De rechters stelden dat de bestaande ISO-meetmethode, die gesjoemel met de uitkomsten mogelijk maakt, weliswaar gebruikt kan blijven worden door de tabaksindustrie voor onderling gebruik, maar dat tegelijkertijd ter bescherming van de volksgezondheid voor de handhaving van de emissienormen een andere methode moet worden gebruikt, die het werkelijke rookgedrag van de roker beter benadert. Waarbij, zo schrijft het Hof, “een hoog niveau van bescherming van de menselijke gezondheid, met name voor jongeren, als basis moet worden genomen.”

NVWA moet handhaven

De Rotterdamse rechter, die de zaak uiteindelijk moest beslissen, kon begin november niet anders dan het arrest van het Europese Hof volgen: de NVWA moet handhavend optreden tegen de sjoemelsigaret, vonniste de rechtbank. Een maand later maakte het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) samen met de NVWA bekend in beroep te gaan tegen deze uitspraak, niet om die te bestrijden, maar om tot het hoogste niveau bevestiging te krijgen dat Nederland met een alternatieve meetmethode de uitstoot van sigaretten kan gaan controleren. Ondertussen gaat de NVWA zich op korte termijn vast voorbereiden op het werken met die nieuwe metingen.

Op het laatste moment tekenden ook de Nederlandse Vereniging van Sigaretten- en Kerftabakfabrikanten (VSK) en alle vier de grote tabaksfabrikanten Philip Morris International (PMI), British American Tobacco (BAT), Japan Tobacco International (JTI) en Van Nelle Tabak (Imperial Tobacco) hoger beroep aan in deze zaak. De schrik zit er nu kennelijk goed in bij de tabaksfirma’s. Advocaat Phon van den Biesen, die RPJ in deze zaak vertegenwoordigt, ziet dat hoger beroep met vertrouwen tegemoet. Het arrest van het Europese Hof is immers een uitspraak die onaantastbaar is.

In april deed het kabinet overigens ook nog de toezegging om te onderzoeken of het sigarettenfilter – dat de filtersigaret tot sjoemelsigaret maakt dankzij de kleine gaatjes daarin waarlangs rookmachines extra lucht aanzuigen – niet helemaal verboden kan worden. Die toezegging was een reactie op een motie van de Partij voor de Dieren uit zorg over de enorme milieuvervuiling door sigarettenfilters, die verder geen enkele gezondheidswinst opleveren.

Preventieakkoord is mislukt

Maar terwijl het net zich sluit rond de sjoemelsigaret, bracht 2022 nieuwe zorgen over nicotineverslaving onder jongeren. Daaraan is met name de wegwerp-e-sigaret of vape debet. In juli moesten we vaststellen dat het kabinet hopeloos achter de vape-hype aanloopt: onder jongeren is roken weer ‘in’, schreef Het Parool, en officiële cijfers lieten zien dat de gestage daling van het aantal rokers in voorgaande jaren de afgelopen tijd is gestagneerd. Longarts Wanda de Kanter, voorzitter van Rookpreventie Jeugd, zei daarom in augustus bij EenVandaag wat onder tabaksbestrijders vrij algemeen wordt gevoeld: het Nationaal Preventieakkoord is mislukt.

Het vapen neemt hand over hand toe en de handhaving van de leeftijdsgrens en rookverboden schiet ten enenmale tekort. In oktober was Wanda de Kanter voor het programma Zembla te gast op een school in Rotterdam, waar brugklasleerlingen vertelden dat ze bij een tabaks- en gemakszaak tegenover de school zonder enig probleem vapes konden kopen. Kinderen van 12 jaar! Op scholen, maar ook in het uitgaansleven wordt onbekommerd gevapet.

Supermarkten openden eigen tabakswinkels

Dat brengt ons bij een ander hot topic van dit jaar: de verkooppunten. Want al in januari moesten we vaststellen dat supermarkten aparte tabakswinkels openden ter voorbereiding op het verkoopverbod van tabak in supermarkten per 2024. Halverwege het jaar waren er alweer flink wat nieuwe tabakszaken geopend door supermarkteigenaren, en deze maand zagen we hoe Dekamarkt experimenteert met aparte Primera-winkels binnen de eigen supermarkten. De grenzen van de toekomstige wet worden nu al opgezocht.

Begin december kwam eindelijk het antwoord van het kabinet Rutte IV op al die berichten die laten zien dat we in Nederland onze jeugd blijven uitleveren aan de meedogenloze, multinationale nicotine-industrie. Het maatregelenpakket dat staatsecretaris Maarten van Ooijen (VWS) begin december presenteerde, etaleerde zijn speelruimte in een door de tabaksvrienden van de VVD gedomineerd kabinet. Er worden stappen gezet, maar wie daarop hoopte moet vooral een lange adem hebben. Het smaakjesverbod voor e-sigaretten wordt pas over 9 maanden van kracht, verkoop van e-sigaretten alleen in speciaalzaken pas in 2025, tabak uit de tankstations pas in 2030, tabak uit de tabaks- en gemakszaken pas in 2032. Of er na 2024 nieuwe accijnsverhogingen komen wordt nog onderzocht, idem voor de vraag of de leeftijdsgrens voor aankoop van nicotineproducten misschien naar 21 jaar moet. Maar troost u, al in 2025 wordt het rookverbod uitgebreid naar speeltuinen en sportparken. Dat zal de tabaksindustrie leren!

Tweede Kamer: het moet sneller en straffer

Misschien lijkt het te makkelijk om zo cynisch te doen over het tabaksontmoedigingsbeleid, maar de afgelopen week maakte duidelijk dat dit gevoel breed wordt gedeeld. In het commissiedebat in de Tweede Kamer over het preventiebeleid was de algemene teneur toch wel of het allemaal niet sneller en straffer kan. “Als het op roken komt, maakt het kabinet nog niet bijzondere vaart”, stelde SP-Kamerlid Hijink vast. Zijn D66-collega Van der Laan vroeg ook om verdere stappen, onder meer door e-sigaretten (het product zelf) een neutraal uiterlijk te geven en door een vergunningstelsel in te voeren voor rookwarenverkoop. De suggestie van Hijink om e-sigaretten alleen nog op doktersrecept als rookstophulpmiddel te distribueren, leek haar ook een goed idee.

PvdA’er Mohandis stelde voor in Nederland het voorbeeld van een generatiegebonden verbod op tabaksverkoop in Nieuw-Zeeland te volgen en overweegt in het vervolgdebat, dat half januari op de agenda staat, met een motie hiervoor te komen. CDA-Kamerlid Kuik luidde de noodklok over het aantal tabaksdoden (“elk halfuur een autopsie op een tabaksdode”) en hekelde het feit dat in armere wijken veel meer tabaksverkooppunten te vinden zijn. Ook zij ziet een vergunningstelsel als een mogelijke oplossing. Fractievoorzitter Seeghers van de ChristenUnie is daar ook een voorstander van. Het lid Den Haan benoemde het failliet van het Preventieakkoord en pleitte ook voor een Nieuw-Zeelandse oplossing.

Staatssecretaris Van Ooijen laveerde behendig om al deze suggesties heen en naar verluidt slaakte men daags erna tijdens overleg aan de tabakstafel van het Preventieakkoord collectief een diepe, moedeloze zucht. Preventie en bescherming van de jeugd wordt met de mond beleden, maar in daden toch nog lang en soms heel lang vooruitgeschoven.

Teken het burgerinitiatief Nicotinee

TabakNee blijft in 2023 de vinger aan de pols houden en voor wie zelf in actie wil komen: teken het burgerinitiatief Nicotinee voor een nicotinevrije generatie en een veel betere, strikte handhaving van de regels ter bescherming van de jeugd tegen een nicotineverslaving. Ga daarvoor naar nicotinee.nl.

 

tags:  Nicotinee | vape-hype | vergunningstelsel | Preventieakkoord | sjoemelsigaret | politiek | staatssecretaris | accijnsverhoging | e-sigaret | nvwa | supermarkt | VVD | rechtszaak | tabaksbeleid