Wie even zoekt vindt steeds meer berichten over supermarkteigenaren die, vooruitlopend op het verkoopverbod van tabak via de supers, aparte tabakswinkels openen. De Tweede Kamer bespreekt deze week het preventiebeleid en moet aandringen op een vergunningstelsel om de tabaksverkoop goed te kunnen reguleren.

Door de webredactie

Supermarktketen Dekamarkt test op drie locaties in Noord-Holland een samenwerking met tabaks- en gemaksformule Primera. In Stompetoren, Wormerveer en Haarlem zijn de afgelopen maanden Primera’s geopend in Dekamarkt-winkels. “Deze samenwerking past heel goed in de formulepositionering van Dekamarkt, waarin service één van de onderscheidende onderdelen is”, citeert supermarktvakblad Distrifood een woordvoerder van de supermarkt. De Dekamarkt-keten bestaat uit 100 winkels in Noord-Holland, Midden- en Oost-Nederland.

In september opende een Primera-vestiging in de Bomenwijk in Delft tegenover een Plus-supermarkt. Dezelfde maand opende Coop-ondernemer Tim Veldhuis in Kampen zijn derde Primera-winkel. In oktober begon Jumbo-ondernemer Joost den Blanken een Primera-winkel in het winkelcentrum Nieuwland, waar ook zijn supermarkt is gevestigd. In augustus deed Hasker de Jong, Jumbo-eigenaar in Noordwolde, hetzelfde door naast de supermarkt een Jumbo te openen.

In het Brabantse Mierlo besloten Plus-ondernemers Wim en Mirjam van Doornmalen een Bruna-vestiging over te nemen, direct naast de winkel. In april van dit jaar openden Plus-eigenaren Peter en Cindy Wetzels in winkelcentrum Waubach in Landgraaf een nieuwe ReadShop. En in Stompwijk, een dorp in de buurt van Zoetermeer, liet Coop-ondernemer Robert Pruijssers zijn supermarkt verbouwen om verder te gaan onder de vlag van Boon Food Group. “Wij hebben geprobeerd een winkel neer te zetten waar alles te koop is”, zegt Eric Brosius, manager acquisitie bij Boon Food Group, tegen Levensmiddelenkrant. “Met het oog op de toekomst hebben we daarom ook een ruimte met eigen ingang, die over enige tijd omgebouwd kan worden tot tabaksshop.”

Ruime overgangsperiode

Het kost niet veel moeite om berichten te vinden over supermarkteigenaren die zich voorbereiden op het verkoopverbod van tabak per 2024 door aparte winkels te creëren voor rookwaren. Zo houden supermarkteigenaren hun rokende klanten in de buurt. Inmiddels is duidelijk dat tabaks- en gemakswinkels tot 2032 tabak mogen blijven verkopen. In de brief waarin staatssecretaris Van Ooijen (VWS) begin deze maand zijn plannen voor het tabaksbeleid ontvouwde, staat daarover een wat raadselachtige zin:

“Het beperken van de verkoop van rookwaren tot alleen gemakszaken en speciaalzaken in 2030 is een ingrijpende wijziging van de marktsituatie, vergelijkbaar met het effect van het verbod op de verkoop in supermarkten dat in 2024 in werking zal treden. Gezien dit effect is ervoor gekozen ondernemers twee jaar de tijd te geven zich voor te bereiden op de situatie in 2032 waarbij de verkoop van rookwaren voorbehouden zal zijn aan speciaalzaken.”

Vanaf 2030 mogen tankstations en eventuele andere verkooppunten anders dan gemaks- en speciaalzaken geen tabak meer verkopen. De gemakszaken, die dit nu al weten, krijgen daarna nog twee jaar de tijd om van die schok te bekomen, voordat ook zij de rookwarenverkoop moeten opgeven. Daar is, eerlijk gezegd, geen touw aan vast te knopen.

Gemaksketens profiteren

Voorlopig profiteren vooral de tabaks- en gemaksformules als Primera, Bruna en ReadShop van het aanstaande verkoopverbod van tabak in de supermarkt. Primera, dat deels eigendom is van British American Tobacco, maakt per winkel samen met de ondernemer een plan op maat met het oog op 2024, in lijn met het Preventieakkoord. Schrijft Out-of-home Shops op basis van een gesprek met Primera’s formuledirecteur Hans Olberg. “Zo bekijken we bijvoorbeeld in overleg met de ondernemer of er aanpassingen benodigd zijn in de winkel en/of de winkel nog op de juiste locatie zit voor de toekomst”, zegt hij. Maar in samenspraak met supermarkteigenaren worden dus ook veel nieuwe winkels aan de keten toegevoegd, alleen al tien in de tweede helft van 2022. Olberg houdt voor de komende jaren rekening met een flinke volumestijging in de verkopen van rookwaren, maar erkent ook: “Uiteindelijk zal er een moment komen waarbij tabak uit de gemakswinkels zal verdwijnen.”

Ontwikkeling verkooppunten nog erg onzeker

Het kabinetsbeleid is erop gericht het aantal verkooppunten van rookwaren gestaag te verminderen, met als doel gestopte rokers en jongeren te beschermen tegen de verleiding om (opnieuw) rookwaren te kopen. Sinds begin dit jaar zijn tabaksautomaten daarom verboden en vanaf volgend jaar juli zal online verkoop van tabak en aanverwante producten verboden zijn. De verwachting is dat het aantal verkooppunten sterk zal dalen als in 2024 het verkoopverbod voor supermarkten ingaat. Het onderzoeksbureau SEO Economisch Onderzoek maakte eind 2021 de schatting dat het totaalaantal verkooppunten in 2024 van zo’n 10.000 zal dalen naar 4.400, waarbij ervan werd uitgegaan dat 800 supermarkten zelf een apart tabaksverkooppunt zouden beginnen. Daarbij werd aangetekend dat de uitkomsten van het onderzoek “met grote onzekerheid omgeven” zijn, omdat supermarkten destijds nog niet wisten hoe zij zouden gaan reageren op het komende verkoopverbod.

Vergunningstelsel is de enige oplossing

Die onzekerheid en het feit dat veel supermarkteigenaren nu al investeren in eigen tabakszaken, maakt dat Rookpreventie Jeugd (RPJ) blijft pleiten voor een vergunningstelsel voor tabaksverkoop. Vooruitlopend op het debat in de Tweede Kamer over het preventiebeleid van staatssecretaris Van Ooijen deze woensdag, zette RPJ de argumenten daarvoor nog eens op een rij in een brief aan de leden van de vaste Kamercommissie voor VWS. Tabak en (e-)sigaretten zijn nog steeds veel te gemakkelijk verkrijgbaar voor minderjarigen, schrijft RPJ-voorzitter Wanda de Kanter. “Een stringent vergunningstelsel voor de verkoop van tabak en andere rookwaren is de enige oplossing om werkelijk grip te krijgen op het aantal verkooppunten van tabak.”

Zo’n stringent stelsel moet aan de volgende voorwaarden voldoen:

“1. verkoop nicotine-houdende rookwaren alleen in verkooppunten waar alléén tabaksartikelen mogen worden verkocht.
2. verkooppunten niet in de buurt van scholen
3. een beperkt aantal verkooppunten
4. verkooppunt alleen toegankelijk met een ID > 18 jaar
5. ook e-sigaretten, vapers en aanverwante producten vallen onder het tabaksvergunningstelsel.
6. Een deugdelijke handhaving van deze regels.”

Ook de Gezondheidsfondsen voor Rookvrij (Hartstichting, KWF Kankerbestrijding en Longfonds) roepen, mede op basis van nieuw onderzoek van het Amsterdam UMC, op de tabaksverkoop onder een vergunningstelsel te brengen.