UPDATE 14-02-2022
UPDATE 08-02-2022
In antwoord op een motie van de Partij voor de Dieren liet staatssecretaris Heijnen van Infrastructuur en Waterstaat weten een verbod op sigarettenfilters te zullen bespreken met haar collega van Volksgezondheid. In een nieuwe podcast van TabakNee schaart Wanda de Kanter zich achter zo’n verbod “omdat die filters alleen maar ellende geven”.

Door Bas van Lier

Sigarettenfilters zijn nutteloos en zijn een gigantische bron van plasticvervuiling. Er valt daarom alles voor te zeggen om die plastic filters simpelweg te verbieden, zoals Tweede Kamerlid Eva van Esch (PvdD) afgelopen donderdag per motie heeft voorgesteld. Dat staatssecretaris Vivianne Heijnen (CDA) van Infrastructuur en Waterstaat daar niet meteen afwijzend tegenover staat kan politieke tactiek zijn of een aanwijzing dat er werkelijk een nieuwe wind waait in Den Haag. Heinen gaf aan eerst overleg te willen voeren met haar collega-staatssecretaris Maarten van Ooijen (CU) van Volksgezondheid en voor 22 april, het begin van het mei-reces, met een reactie te komen.

De motie van Van Esch was mede-ingestoken door het Plastic Peuken Collectief, een samenwerkingsverband van partijen die een eind willen maken aan de milieuvervuiling door sigarettenpeuken en met name de plastic filters. De Partij voor de Dieren is een van de partners van dit collectief, waar ook milieuclubs als het Wereld Natuur Fonds, de Plastic Soup Foundation, Stichting Noordzee en Clean Air Nederland, en de gemeente Amsterdam bij zijn aangesloten. Het Plastic Peuken Collectief lobbyt al langer voor een verbod op plastic sigarettenfilters. Daarbij kan het inmiddels verwijzen naar een wetsvoorstel dat in Californië voor ligt om sigarettenfilters te verbieden en ook in New York wordt daaraan gewerkt.

‘Kritisch over nut en noodzaak filter’

In het tweeminutendebat over de circulaire economie beantwoordde Heijnen de motie van Van Esch met: “Ik ben het met u eens dat we vanuit milieuperspectief kritisch moeten zijn over nut en noodzaak van het sigarettenfilter. Dat geldt voor zowel plastic als niet-plastic sigarettenfilters. Maar een verbod op plastic in filters of op filters in het algemeen raakt zowel het milieu- als het tabaksontmoedigingsbeleid en vraagt bovendien om een goede inhoudelijke en juridische onderbouwing. Ik verzoek u daarom de motie aan te houden tot het moment waarop ik met mijn collega van VWS daarover heb kunnen spreken. Ik zal uw Kamer voor het mei-reces daarover informeren.”

Dinsdag wordt duidelijk of Van Esch de motie inderdaad zal aanhouden, of toch alvast een uitspraak van de Kamer hierover wenst. Het Plastic Peuken Collectief spreekt hoe dan ook van ‘goed nieuws’, omdat de staatssecretaris in ieder geval de noodzaak onderstreept dat er iets moet gebeuren tegen de milieuvervuiling door peuken. Dat bleek ook uit haar antwoord op een tweede motie, van Groen Links Kamerlid Kauthar Bouchallikht, gesteund door D66 en CU. Bouchallikht wil dat de regering een reductiedoelstelling van 70 procent minder peuken in het zwerfafval per 2026 vastlegt.

“Ik deel de zorgen over het zwerfafval van sigaretten”, zei Heijnen daarop. “Ik zie het terugdringen van sigarettenpeuken in het zwerfafval als een belangrijke opgave. Ik ben zeker bereid om te kijken wat we hier nog verder aan kunnen doen in aanvulling op de UPV.” UPV staat voor Uitgebreide Producenten Verantwoordelijkheid, een maatregel waar de regering nu aan werkt en die bepaalt dat producenten, waaronder tabaksfabrikanten, moeten meebetalen aan het opruimen van zwerfafval en aan bewustwordingscampagnes.

Filters zijn frauduleus

Wat de antwoorden van Heijnen laten zien is dat nu in ieder geval binnen het kabinet ook is doorgedrongen dat de filters aan sigaretten nutteloos zijn. Sigarettenfilters zijn in de jaren 50 van de vorige eeuw aan sigaretten toegevoegd, toen er steeds meer bewijs kwam dat roken longkanker veroorzaakt. Ze dienden vooral ter geruststelling van de roker. En om daar nog een schepje bovenop te doen, bedacht het hoofd onderzoek van RJ Reynolds, Claude Teague, in 1953 een filter dat kunstmatig bruin verkleurt tijdens het roken. Dat moet de roker doen geloven dat het filter schadelijke stoffen tegenhoudt, wat in werkelijkheid niet het geval is. “Filters zijn frauduleus”, stelde historicus Robert Procter dan ook in zijn standaardwerk over de tabaksindustrie Golden Holocaust.

Filters misleiden metingen van emissies

Frauduleus zijn filters niet alleen omdat ze rokers doen geloven dat ze minder schadelijke stoffen binnenkrijgen. Ze zijn ook frauduleus omdat de tabaksindustrie ze gebruikt om de metingen voor de uitstoot van sigaretten te misleiden. Kleine gaatjes in de filters maken dat de rookmachine waarmee de metingen worden uitgevoerd de sigarettenrook mengt met schone lucht. Daardoor komen de gemeten emissies lager uit dan wat de roker echt binnenkrijgt, omdat die de gaatjes tijdens het roken dichtdrukt met zijn vingers. Met andere woorden, filters verminderen de schadelijke uitstoot van sigaretten niet, maar zorgen juist dat rokers meer van die stoffen binnenkrijgen dan wettelijk is toegestaan. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu stelde dit in 2018 al vast en in haar proefschrift pleit farmacoloog en toxicoloog Charlotte Pauwels dan ook voor aanpassing van de meetmethode.

EU-Hof doet 22 februari uitspraak

De sjoemelsigaret, zoals de sigaret met gaatjesfilter mag worden genoemd, is ook onderwerp van een rechtszaak die is aangespannen door Rookpreventie Jeugd en waar het Hof van Justitie van de Europese Unie op 22 februari uitspraak in zal doen. Kort en goed moet het Hof beslissen of de gebruikte, wettelijk voorgeschreven meetmethode, vanwege die onderschatting van de emissies van schadelijke stoffen, in strijd is met de evenzeer wettelijk vastgelegde plicht van de overheid om de volksgezondheid te beschermen.

‘Laat Nederland een voorbeeld zijn’

Van twee kanten is zo de aanval op het nutteloze, frauduleuze en vervuilende sigarettenfilter ingezet. In de eerste aflevering van de nieuwe podcast-serie ‘Achter het rookgordijn’ van TabakNee, bespreken we dit onderwerp met Karl Beerenfenger en longarts en Rookpreventie Jeugd-voorzitter Wanda de Kanter.

De Kanter zegt daarin: “We zijn natuurlijk eigenlijk met iets krankzinnigs bezig: er gaan 8 miljoen mensen per jaar dood aan roken en we praten over het opruimen van peuken, niet over het opruimen van lijken. Wij [milieu- en gezondheidsbeweging, red.] hebben een doel samen: wij willen een verbod op alle filters, omdat die alleen maar ellende geven.”

Beerenfenger noemt bemoeienis van tabaksfabrikanten bij het opruimen van peuken en het ‘opvoeden’ van hun klanten “niet alleen greenwashing, maar ook een poging van de industrie om de verantwoordelijkheid voor het zwerfafval bij de roker te leggen.”

Hij doet dan ook een oproep aan de overheid: “Laten wij in Nederland, nu het momentum er is en wij allemaal weten dat die filter puur een marketingtool is, eens kijken of we toch dat verbod kunnen gaan instellen en laten we daarmee een voorbeeld zijn voor andere landen.” Op de website plasticpeukencollectief.nl kan eenieder dit pleidooi met een handtekening ondersteunen.

UPDATE 08-02-2022

De motie van Kautar Bouchallikht waarin zij de regering verzoekt “om beter te monitoren op de omvang en opruimkosten van sigarettenfilters in het zwerfafval en in kaart te brengen hoe een reductiedoelstelling van 70% in 2026 ten opzichte van 2022 behaald kan worden” is vanmiddag door de Tweede Kamer aangenomen.

De motie van Eva van Esch over een verbod op plastic sigarettenfilters is inderdaad aangehouden.

UPDATE 14-02-2022 

Het NPO Radio1-programma Vroege Vogels besteedde zondag 13 februari aandacht aan de aangenomen motie van Kauthar Bouchallikht, die zelf een toelichting gaf. Ze gaf aan dat onderzoek naar het aandeel van peuken in zwerfafval nodig is om uiteindelijk de industrie de rekening te kunnen presenteren en stelt tegelijkertijd dat een compleet verbod op sigarettenfilters het allerbeste zou zijn om de milieuvervuiling daarvan tegen te gaan.

tags:  podcast | filterverbod | milieuvervuiling | motie | plastic | peuken | sjoemelsigaret | staatssecretaris | tabaksontmoediging