UPDATE 25-01-2022
Sigarettenpeuken zijn een belangrijk onderdeel van zwerfafval en zijn zeer slecht voor het milieu. Tabaksfabrikanten proberen telkens weer hun imago op te poetsen door zich te associëren met opruimacties. In werkelijkheid spelen commerciële belangen mee. Ook in Nederland.

Door de webredactie

Op 27 november verzamelden Eddy Bevers, burgemeester van de Vlaamse gemeente Willebroek, en schepen van Lokale Economie Ilse Lenvain zich bij supermarkten AD Delhaize en Albert Heijn om de aftrap te geven van een zwerfvuilopruimactie. Ook een delegatie van British American Tobacco was er als partner van de actie aanwezig, zo meldt de Gazet van Antwerpen.

Tabaksfabrikanten, zij aan zij met lokale beleidsmakers, zo ziet de industrie het graag. Door het internationale antirookverdrag FCTC van de Wereldgezondheidsorganisatie moeten overheden tabaksfabrikanten op afstand houden als ze antirookbeleid maken. Zo wordt voorkomen dat de makers van de extreem verslavende en zeer schadelijke rookwaar met hun lobby dat beleid kunnen tegenhouden of afzwakken.

Het verdrag is door België net als door alle andere Europese lidstaten (dus ook Nederland) geratificeerd en geldt voor alle lagen van de overheid. Daardoor is het in principe onmogelijk voor de tabakslobby om een voet tussen de deur te krijgen bij de overheid. Maar met het toverwoord ‘opruimactie’ lijkt dat ineens wel mogelijk, kan de industrie zich van haar beste kant laten zien en en passant tonen dat ze heus niet zo slecht is als de WHO doet voorkomen.

Grote meerderheid rokers gooit peuk op de grond

“Het grootste deel van tabak-gerelateerd zwerfafval bestaat uit sigarettenpeuken”, schrijft Nederland Schoon in het kennisdocument ‘Peukenvrij, alles over de aanpak van tabakgerelateerd zwerfafval’ dat de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) in oktober 2021 rondstuurde. “Als er niet direct een peukenvoorziening voorhanden is, gooit 80 tot 90% van de rokers hun peuk op de grond. Dat blijkt uit veldonderzoek van Nederland Schoon in Groningen, Rotterdam en langs het strand in Den Helder en Walcheren.”

Peuken bevatten gifstoffen en schadelijke plastics

Sigarettenpeuken zijn door hun toxische stoffen en plastics schadelijk voor het milieu, schrijft Nederland Schoon. “Daarnaast zijn peuken moeilijk op te ruimen in de natuur, het water, het zand of tussen de tegels. Die combinatie zorgt voor een wereldwijd probleem.”

Er zijn volgens het kennisdocument allerlei redenen waarom rokers hun peuken weggooien: ze zien een peuk niet als zwerfafval, het is een gewoonte, er was even geen prullenbak in de buurt, het is zo goed als onmogelijk om op te handhaven en er is een gebrek aan kennis over de milieuschade die de peuken opleveren. Daarom is er een bewustwordingsactie en een gedragsverandering onder rokers nodig. “Het devies luidt: liever preventief schoonhouden dan schoonmaken.”

Overal in Europa samenwerkingen met industrie

Dat klinkt goed. Maar het kennisdocument laat in de voorbeelden die het aanhaalt zien dat een samenwerking met de industrie geen probleem is. Zo beschrijft het een zwerfvuilactie uit 2015, waarbij Nederland Schoon in samenwerking met British American Tobacco, de Gemeente Rotterdam en gebiedsbeheerder Bilfinger zwerfpeuken op de Lijnbaan aanpakte. En in Italië was er de campagne Piccoli gesti, grandi crimini (‘Kleine gebaren, grote misdaden’), waarbij de aandacht op de gezamenlijke verantwoordelijkheid voor het peukenprobleem werd gevestigd. “Deze campagne werd gepromoot door Marevivo, in samenwerking met British American Tobacco Italië en mede gesponsord door het Italiaanse ministerie van Milieu.”

Er is meer. In Groot-Brittannië was er betrokkenheid van Philip Morris bij het Portable Ashtrays Project van Clean Up Britain (CLUB). Volgens TobaccoTactics is CLUB begin dit jaar een meerjarige overeenkomst met PMI aangegaan om peukenafval tegen te gaan waar PMI een bedrag van zeven cijfers aan bijdraagt. CLUB en PMI kondigden de samenwerking samen aan in een brief aan de voorzitter van de Housing, Communities & Local Government Committee van het Britse Lagerhuis, waarmee is aangetoond hoe zo’n associatie de tabaksfabrikant een ingang bij de politiek verschaft.

Ook in Zweden was Philip Morris betrokken bij een grote voorlichtingscampagne over zwerfvuil in de stad Göteborg.

PeukMeuk en de Litterati-app

Het kennisdocument van Nederland Schoon maakt ook melding van de opruimactie die inmiddels jaarlijks in Nederland wordt gehouden onder de noemer Plastic PeukMeuk, maar laat onvermeld dat daarbij wordt gewerkt met een app waar Philip Morris zich aan heeft verbonden. In juli van dit jaar vond de opruimactie weer plaats, onder meer gepromoot door het Wereldnatuurfonds en in verschillende media waaronder De Limburger beschreven. Vrijwilligers registreerden de peuken die ze vonden met een app die Litterati heet. De bedoeling van de app is anderen te enthousiasmeren om ook te gaan rapen. De naam van de app verwijst naar de organisatie Litterati, waar Philip Morris eerder dit jaar een samenwerking mee is aangegaan. Die samenwerking blijft onvermeld in de berichtgeving over de actie Plastic PeukMeuk.

Litterati levert Philip Morris berg aan informatie

Philip Morris International (PMI) zegt uit zorg voor het milieu de campagne ‘Our World is Not an Ashtray’ te hebben opgezet, om rokers bewust te maken dat ze hun peuken niet op straat moeten gooien. Op de website van de campagne staat vermeld dat PMI de Litterati-organisatie ondersteunt. De Litterati-app is opgezet om zo veel mogelijk gegevens te verzamelen over zwerfafval. Gebruikers maken een foto van het afval dat ze tegenkomen, de app verbindt daar automatisch een geolocatie aan. De verzamelde LitterData kunnen door bedrijven, organisaties en overheden worden gebruikt om beleid op te baseren.

Litterati en Philip Morris werken ook samen met Carto, een bedrijf dat gespecialiseerd is in het verzamelen en analyseren van ruimtelijke gegevens en bijvoorbeeld bedrijven helpt de beste locaties voor winkels te bepalen. Een recente video laat zien hoe de samenwerking gedetailleerde informatie op wijkniveau oplevert over waar de meeste peuken worden gevonden. Een andere video toont zelfs details op straatniveau. Philip Morris presenteert dit als ‘locatie-intelligentie om zwerfafval tegen te gaan’. Maar de gegevens bieden de firma tegelijk een schat aan informatie over waar de meeste rokers te vinden zijn, en waar juist niet. Idealistische peukenopruimers die de Litterati-app gebruiken helpen zo onbewust Philip Morris aan een schat aan commercieel interessante informatie.

Houding van tabaksfabrikanten is hypocriet

Hulp aan peukenopruimacties door de tabaksindustrie is in alle opzichten hypocriet. In de eerste plaats omdat zij een product op de markt brengt dat allerlei chemicaliën, gifstoffen en plastics bevat en dat extreem verslavend is. Direct daarmee stoppen zou niet alleen bergen zwerfvuil schelen, maar wereldwijd ook 8 miljoen tabaksdoden. Maar steun aan opruimacties van tabaksfirma’s komt niet voort uit zorg om het milieu, maar hoofdzakelijk uit commerciële belangen.

Een verbod op sigarettenfilters zou ook helpen

De hypocrisie bestaat ook uit het feit dat de filters aan sigaretten helemaal niet doen wat wordt gesuggereerd en eigenlijk overbodig zijn. Filters zijn bedacht om de roker het idee te geven dat hij minder giftige stoffen binnenkrijgt. Maar dat klopt niet. “Met een filter zouden er minder kankerverwekkende stoffen geïnhaleerd worden, wat niet waar is”, zegt longarts Wanda de Kanter. “Het is een frauduleuze uitvinding gebleken.”

Precies om die reden stelde Tweede Kamerlid Eva van Esch van de Partij voor de Dieren onlangs als oplossing voor het zwerfafvalprobleem voor om sigarettenfilters helemaal te verbieden.

Geen goede partner

Sinds juli van dit jaar zijn tabaksfabrikanten verplicht op sigarettenverpakkingen te vermelden dat er plastic in de filters zit. Vanaf januari 2023 moeten fabrikanten bovendien gaan meebetalen aan het opruimen van het zwerfafval dat zij veroorzaken. Met deze regels geeft de overheid uitvoering aan de Europese Single Use Plastics Directive. Het is van groot belang dat de overheid ook hierbij elke inmenging van de tabaksindustrie voorkomt en er bijvoorbeeld voor waakt dat data zoals verzameld via de Litterati-app de commerciële belangen van de industrie ondersteunen.

UPDATE 25-01-2022

Volgens The Bristol Post financierde Philip Morris een particuliere peukenopruimactie in Bristol, waarbij ook drones en artificiële intelligentie werden ingezet om hotspots in kaart te brengen waar veel peuken liggen. De gemeente wilde vanwege de steun van Philip Morris niet participeren in de opruimactie. De organisatoren van de actie zeggen echter dat Philip Morris ondanks de financiering verder geen enkele invloed op de actie uitoefent.