De kabinetsplannen om het roken terug te dringen die staatssecretaris Van Ooijen aan de Tweede Kamer stuurde, maken weer duidelijk hoezeer de VVD op dit dossier aan de touwtjes trekt. De nicotine-industrie krijgt nog jarenlang vrij spel om tienduizenden kinderen verslaafd te maken.

Door Bas van Lier

De kogel is door de kerk. Eindelijk heeft staatssecretaris van Volksgezondheid Maarten van Ooijen (ChristenUnie) zijn langverwachte brief met de nadere plannen van het kabinet voor het tabaksontmoedigingsbeleid aan de Tweede Kamer gestuurd. Net op tijd voor het leefstijlpreventie-debat dat op 14 december (verplaatst van 8 december) op de agenda van de Tweede Kamer staat. De brief met als titel ‘Op weg naar de rookvrije generatie’ maakt weer eens duidelijk hoeveel speelruimte een ambitieuze bewindspersoon op dit vlak krijgt in een door de VVD gedomineerd kabinet. Er liggen maatregelen in het verschiet, maar de invoering daarvan is onbegrijpelijk ver vooruitgeschoven of wordt eerst nog aan onderzoek onderworpen. In juni van dit jaar probeerde Van Ooijen nog de handen op elkaar te krijgen voor structurele forse accijnsverhogingen zodat een pakje sigaretten uiteindelijk wel 47 euro zou kunnen gaan kosten. Maar het kabinet heeft nu besloten eerst nog maar eens te onderzoeken hoe het na 2024 met de accijnsheffingen op tabak moet.

De urgentie wordt scherp verwoord

Wat opvalt aan de brief is dat daarin de ernst en de urgentie van het nicotineprobleem uitgebreid en scherp wordt verwoord: “Roken zorgt in Nederland voor een verlies van 5 levensjaren onder lichte rokers, 9 levensjaren onder matige rokers en 13 levensjaren onder zware rokers. […] Iedere week raken meer dan tweehonderd nieuwe kinderen verslaafd aan roken en als zij blijven roken, is de kans meer dan 50% dat zij aan de gevolgen daarvan zullen komen te overlijden.”

Van Ooijen signaleert hoe de gestage daling van het aantal rokers sinds 2020 is gestagneerd, of zelfs is gestegen. Meer jongeren roken en ook weer meer zwangere vrouwen dan voorheen. “Roken vóór, tijdens en na de zwangerschap vergroot de kans op een miskraam, vroeggeboorte, aangeboren afwijkingen en luchtwegaandoeningen, maar vergroot ook de kans dat het kind later zelf een roker wordt.”

Populariteit e-sigaret is ‘zeer zorgwekkend’

De toenemende populariteit van e-sigaretten onder jongeren noemt Van Ooijen ‘zeer zorgwekkend’. “Het kabinet wil het gebruik van de e-sigaret onder jongeren tegengaan omdat deze producten schadelijk en verslavend zijn. Bovendien zijn er aanwijzingen dat het gebruik van de e-sigaret een opstap kan zijn naar het roken van tabak.”

Naast gezondheidsschade en persoonlijk leed, zorgt roken voor ‘hoge maatschappelijke kosten’ en onderzoek heeft uitgewezen dat een jaarlijkse accijnsverhoging met 5 of 10 procent in samenhang met rookverboden, reclameverboden, hulp bij stoppen met roken en massamediale campagnes de samenleving de meeste baten opleveren.

Dat alles, schrijft de staatssecretaris, “vergt een niet-aflatende inzet” om rokers te stimuleren te stoppen en om te voorkomen dat jongeren beginnen met roken. Je zou verwachten dat daarna een even scherp pakket aan maatregelen zou volgen, maar de daadkracht strekt zich uit over een decennium en verzandt voorlopig in onderzoek, een bekende Haagse vertragingstactiek.

Lange overgangstermijnen en onderzoek

Pas over acht jaar, in 2030, wordt de verkoop van rookwaren beperkt tot tabak- en gemakszaken en tabaksspeciaalzaken. Twee jaar later wordt de verkoop dan eindelijk exclusief voorbehouden aan tabaksspeciaalzaken. In 2024, tegelijk met de invoering van het verbod op tabaksverkoop in supermarkten, komt er een registratieplicht voor tabaksverkooppunten, maar een vergunningstelsel waarmee de verkoop van rookwaren werkelijk kan worden gereguleerd is vooralsnog een brug te ver.

E-sigaretten mogen vanaf 2025 alleen nog door tabaksspeciaalzaken worden verkocht. Dat is winst, maar waarom nog twee jaar wachten terwijl de vape-crisis nu op zijn hoogtepunt is. Er is een Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) in de maak om standaardverpakkingen voor e-sigaretten en sigaren te verplichten, maar als dat net zo gaat als met het smaakjesverbod, dan wordt dat pas diep in 2024 effectief.

Er komt een verbod op nicotinezakjes en andere nicotineproducten zonder tabak voor oraal gebruik, maar wanneer? Verhoging van de leeftijdsgrens voor aankoop van rookwaren van 18 naar 21 jaar gaat onderzocht worden, maar zal in ieder geval niet vóór 2026 gerealiseerd zijn. Ook komt er onderzoek om te bedenken hoe het verder moet met eventuele accijnsverhogingen na 2024, waarbij ook gekeken zal worden naar – het vaste anti-accijnsargument van de tabaksindustrie – de grenseffecten.

‘Het kan wel eerder’

Bij Nieuwsuur liet Van Ooijen afgelopen vrijdag doorschemeren dat het verbod op verkoop van rookwaren in tankstations en gemakszaken ook wel eerder had gekund. “Het heeft er mee te maken dat je de verkopers, de detailhandel, de gemakszaken, maar ook de tankstations de ruimte wilt geven om dit goed af te kunnen bouwen en andere dingen te gaan doen. We geven ze relatief veel tijd, je zou het een paar jaar eerder kunnen doen, maar nooit in 2024 of 2025 al, want dan doen we de supermarkten al.”

Welke krachten achter deze vertragingstactiek schuilgaan blijft onzichtbaar voor de buitenwereld: precies de passage in de meegestuurde beslisnota die daar inzicht in zou kunnen verschaffen is afgedekt. “Vanwege eenheid van het kabinetsbeleid is een passage in de beslisnota onleesbaar gemaakt”, staat eronder.

Wilt u de politiek laten merken dat er meer haast is geboden met de bescherming van jongeren tegen de nicotine-industrie? Teken dan nu het burgerinitiatief Nicotinee.

 

Dit zijn de concrete maatregelen uit de brief

Verkooppunten

• • AMvB voor het verbod op verkoop tabak in supermarkten is in aantocht
• • in 2024 komt er een registratieplicht voor verkooppunten van rookwaren
• • vanaf 2030 alleen nog verkoop via gemakszaken en speciaalzaken
• • vanaf 2032 verkoop alleen via speciaalzaken

E-sigaretten en nicotineproducten zonder tabak (NZT)

• • AMvB voor neutrale verpakkingen e-sigaretten en sigaren is in de maak
• • in 2025 is verkoop van e-sigaretten alleen nog in speciaalzaken toegestaan
• • er komt een verbod op NZT voor oraal gebruik (bijvoorbeeld nicotinezakjes); NZT niet voor oraal gebruik wordt gereguleerd met een leeftijdsgrens en reclameverbod

Generatiegebonden verbod

• • de staatssecretaris neemt het initiatief om met buurlanden in gesprek te gaan over een generatiegebonden verkoopverbod voor rookwaren
• • er komt een onderzoek naar verhoging van leeftijdsgrens naar 21 jaar

Rookvrije omgevingen

• • in 2025 wordt het wettelijk rookverbod uitgebreid naar speeltuinen, sportparken en andere omgevingen waar veel kinderen komen

Accijns

• • er komt onderzoek naar 4 scenario’s voor tabaksaccijns na 2024: geen verdere verhoging, jaarlijkse verhoging met de consumentenprijsindex, jaarlijkse verhoging met 10%, jaarlijkse verhoging met 1 euro. Uitslag van het onderzoek wordt in 2023 verwacht
• • Douane en RIVM zullen opnieuw onderzoek doen naar de grenseffecten van accijnsverhoging

Stoppen met roken

• • oprichting vanuit de zorg, met steun van VWS, van een Taskforce Stoppen met Roken die zorgmedewerkers gaat stimuleren om met patiënten die roken over stoppen te beginnen
• • extra steun voor de Taskforce Rookvrije Start
• • evaluatie van de PUUR-campagne en Stoptober

Divers

• • het kabinet zal een lijst van toxische additieven in tabaksproducten en e-sigaretten vaststellen. De lijst is een uitwerking van een algemeen verbod in de wet op additieven met bepaalde toxische eigenschappen en additieven die de inhalatie faciliteren, de nicotineopname stimuleren of de verslavende werking verhogen.
• • wettelijk verbod op gebruik van menthol voor inhalatiefacilitatie
• • totaalverbod invoeren op accessoires die smaak toevoegen aan tabak en accessoires met gezondheidsclaims.
• • vloeipapier en sigarettenhulzen komen in de Tabaks- en rookwarenwet zodat die ook onder de reclame- en uitstalverboden gaan vallen
• • hogere boetes voor overtredingen van de Tabakswet worden per 2024 mogelijk
• • VWS zal een brief aan gemeentes en andere overheden sturen om hen te herinneren aan artikel 5.3 van het Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging (FCTC) van de Wereldgezondheidsorganisatie waarin is vastgelegd dat overheden de tabaksindustrie geen enkele invloed moeten geven op het tabaksontmoedigingsbeleid.

tags:  Van Ooijen | Nicotinee | nicotinelobby | nicotine-industrie | politiek | staatssecretaris | VVD | tabaksontmoediging