Een supermarkt in Eibergen, tegen de Duitse grens, opent binnenkort aan de overkant een tabakszaak, vooruitlopend op het verbod op tabaksverkoop in supermarkten in 2024. Het toont aan dat de overheid met spoed moet nadenken over een vergunningstelsel voor tabaksspeciaalzaken.

Door de webredactie

Het echtpaar Koenders-Harmsen dat een PLUS-filiaal in het Achterhoekse dorp Eibergen runt, is van plan een eigen tabaksspeciaalzaak te openen. Daarvoor hebben ze al een pandje gekocht, schuin tegenover hun supermarkt. Ze lopen hiermee vooruit op het verbod dat vanaf 2024 geldt: dan mogen supermarkten geen tabak meer verkopen. Ze vrezen omzetverlies. “Wij zijn echt niet voor roken”, zeggen ze tegen dagblad De Stentor, “maar dit heeft ook te maken met de leefbaarheid van een dorp. Die komt steeds meer in het geding, omdat allerlei voorzieningen verdwijnen.”

Tabaksartikelen zijn nu nog – zij het afgedekt – te koop in supermarkten, meestal bij aparte balies. De online verkoop van tabak wordt al in 2023 verboden. Op termijn, na 2030, mag tabak alleen nog worden verkocht door tabaksspeciaalzaken, waar alleen de volwassen roker binnenkomt. Deze speciaalzaken moeten zich vrijwel exclusief richten op de verkoop van tabak en aanverwante producten. Voor een postzegel of energiereep kun je daar dan niet meer terecht.

Aantal rokers daalt

Het bureau SEO Economisch Onderzoek deed in opdracht van het ministerie van VWS onderzoek naar de gevolgen van deze maatregelen voor rokers en voor de winkels. Het meldt in het rapport Beperken tabaksverkoop tot tabaksspeciaalzaken, dat afgelopen december is gepubliceerd, dat er geen consistent bewijs is voor effecten van het beperken van het aantal verkooppunten op het aantal rokers, maar dat er wel aanwijzingen zijn dat dit leidt tot minder rokers. “Het aantal rokers daalt naar schatting met 65.000 tot 130.000 in 2025. Dit leidt tot een gezondheidswinst van 250.000 tot 500.000 levensjaren in goede gezondheid.”

Uit dit onderzoek blijkt verder dat kleine supermarkten die veel omzet uit tabak halen, geen tabakswinkel op loopafstand hebben en zelf geen tabakswinkel kunnen beginnen, waarschijnlijk gedwongen zijn om te stoppen. Dat gaat mogelijk om 500 supermarkten, veelal in dorpen. “Het verdwijnen van de lokale supermarkt zal de aanloop bij andere winkels en horeca doen inzakken”, aldus het rapport. “De sluiting kan daardoor negatieve gevolgen hebben voor de leefbaarheid in buurten en kleine kernen.” Dat probeert het echtpaar uit Eibergen dus te voorkomen.

800 nieuwe tabaksverkooppunten

Kleine supermarkten zullen gemiddeld 14 procent minder omzet maken door het verbod op de verkoop van tabak. Maar ook de omzet van gewone boodschappen zal dalen, omdat de roker minder aanleiding heeft om naar de supermarkt te gaan. Om te voorkomen dat klanten boodschappen gaan doen in een andere supermarkt waar wel een tabakszaak in de buurt is, overwegen supermarkten om zelf een tabaksverkooppunt te beginnen. De onderzoekers houden een grote marge aan: naar schatting zullen tussen de nul en 1.500 supermarkten dit doen. Ze zijn er voor hun berekeningen van uitgegaan dat 800 van de 6.400 supermarkten een nieuw tabaksverkooppunt starten. Het gaat dan om alle supermarkten waar binnen 200 meter geen tabaksverkooppunt is en waarvoor een nieuw, zelfstandig verkooppunt winstgevend is. Het totaal aantal verkooppunten van tabak daalt dan in 2024 van 10.000 (in 2021) naar 4.400 (2.000 tankstations, 1.600 bestaande en 800 nieuwe tabaks- en gemakszaken).

‘License to sell’

Longarts Wanda de Kanter, voorzitter van Rookpreventie Jeugd, is blij met de (toekomstige) overheidsmaatregelen. “Om succes te willen garanderen op een rookvrije generatie zijn prijs en beschikbaarheid cruciaal om te voorkomen dat kinderen gaan roken”, zegt ze. “Een meerderheid van de Tweede Kamer stemde voor het weren van tabak uit alle supermarkten, om zo een forse afname te krijgen van het aantal verkooppunten. Lidl ging hen als enige spontaan voor.”

De Kanter stelt tegelijkertijd dat het natuurlijk niet de bedoeling is dat elke Albert Heijn, Jumbo en andere supermarkt zelf een tabakswinkel opent. “Er zal dus een vergunningstelsel ingevoerd moeten worden, waarin wordt vastgelegd dat er slechts nieuwe vergunningen worden afgegeven met een maximum per gemeente en op kilometers afstand van scholen en opleidingen waar veel jongeren zijn. Een license to sell. De winkel in Eibergen laat zien dat de overheid daar niet langer mee moet wachten.”

Blokhuis had bedenkingen

De Gezondheidsfondsen voor Rookvrij gaven vorig jaar al in een gesprek met toenmalig staatssecretaris Blokhuis aan dat een vergunningstelsel potentieel de hoogste reductie van verkooppunten geeft. De overheid heeft dan een middel om het totale aantal verkooppunten onder controle te houden.

In de Tweede Kamer liet Blokhuis in februari 2021 nog weten bedenkingen te hebben bij een vergunningstelsel voor tabaksverkopers, omdat de overheid daarmee in zekere zin de tabaksverkoop zou goedkeuren. Maar hij zei ook dat de overheid de vinger aan de pols zal houden. “We willen niet dat op elke plek waar nu een supermarkt is, daarnaast een klein verkooppuntje van tabak ontstaat. (...) We zullen de ontwikkelingen monitoren. We zullen verwachte verschuivingen in de markt in de gaten houden, want we willen voorkomen dat per saldo het aantal verkooppunten toeneemt. Dan zijn we namelijk in de aap gelogeerd.”

Het monitoren kan in Eibergen beginnen.