Het gaat slecht met het Nationaal Preventieakkoord, zei longarts Wanda de Kanter afgelopen week in EenVandaag. Staatssecretaris Maarten van Ooijen (VWS) is het daar niet mee eens, maar geeft toe dat er meer gedaan moet worden. Aan het eind van dit jaar zal hij extra maatregelen aankondigen.

Door de webredactie

In het Nationaal Preventieakkoord staan allemaal maatregelen om Nederlanders gezonder te maken, een van de kerndoelen: een rookvrije generatie bereiken. Dat betekent dat in 2040 alle kinderen moeten opgroeien zonder contact met rokers en rook. Maximaal 5 procent van de volwassenen mag dan nog roken. Sigarettenautomaten zijn inmiddels verdwenen, sigarettenpakjes zijn gestandaardiseerd en de prijs van tabak is licht gestegen. Het Preventieakkoord heeft een mooie aanzet gegeven, maar de daling in rookgedrag vertraagt en de maatregelen lijken onvoldoende effect te hebben. In 2018 rookte 22 procent van de bevolking, in 2021 was dat slechts gedaald naar 21 procent.

Afgelopen week nam EenVandaag in een reeks dagelijkse afleveringen de voortgang van het preventiebeleid onder de loep. Wat blijkt: het gaat helemaal niet goed met het Preventieakkoord. Longarts Wanda de Kanter vindt het mislukt, zei ze in de eerste aflevering (vanaf 4:35). “Het gaat erom dat minder kinderen beginnen met roken en dat lukt nog helemaal niet.”

In schoolpauzes wordt nog steeds gerookt

“Je ziet dat steeds meer mensen verslaafd raken aan roken”, vertelt de 17-jarige Roberto aan EenVandaag. Je mag niet meer roken op het schoolplein, maar deze maatregel is makkelijk te omzeilen volgens hem. “In de pauze wordt er achter de school vaak effe gerookt en daar staan dan ook docenten bij. Die geven ook niet echt het goede voorbeeld.” Het kabinet kijkt volgens De Kanter te veel naar procesindicatoren, zoals rookvrije speeltuinen, en niet genoeg naar het aantal rokers. Het aantal mensen dat in Nederland rookt, ligt nog ver boven het doel dat in het Preventieakkoord is gesteld, blijkt uit cijfers van het CBS. Nog altijd rookt een op de vijf Nederlandse volwassen. En elke dag beginnen zo’n 40 kinderen onder de 18 jaar volgens het Trimbos-instituut met roken.

Vapen en sociale media

Vooral het aantal jongeren dat naast sigaretten met vapen experimenteert, neemt explosief toe. “Vapes hebben mooie kleurtjes met als doel om kinderen zo jong mogelijk aan nicotine verslaafd te krijgen”, zegt De Kanter. Volgens haar zijn sociale media als TikTok en Instagram de boosdoener. Jongeren krijgen op deze apps dagelijks miljoenen afbeeldingen en video’s te zien waarin influencers vapes gebruiken. “Vapen is niet onschuldig, het is super verslavend, en de overstap naar traditionele sigaretten is heel makkelijk.”

Waarom werkt het preventiebeleid niet?

Hoe kan het dat het antitabaksbeleid maar zo’n beperkte invloed heeft? Dat komt volgens de Kanter doordat de meest effectieve maatregel niet genomen wordt. “We weten dat accijnsverhoging het beste werkt, maar vlak voor het Preventieakkoord getekend werd, is deze maatregel eruit gehaald. Een structurele prijsverhoging – liefst twee keer per jaar – zou het aantal kinderen dat begint met roken halveren.” Er is tot nu toe eenmalig een accijnsverhoging ingesteld van 1 euro in 2020 en daarna niet meer. “Vorig jaar zijn sigaretten niet eens duurder geworden. Vind je het gek dat kinderen beginnen met roken?”

Staatssecretaris Maarten van Ooijen (VWS) wil dat de prijs van een pakje sigaretten in 2040 tussen de 30 en 47 euro gaat kosten. Het is alleen nog maar de vraag of hij in de Tweede Kamer de nodige steun zal krijgen voor de sterke prijsverhoging.

Van Ooijen oneens met De Kanter

In de laatste aflevering van EenVandaag over het preventiebeleid (vanaf 4:38) reageerde Van Ooijen op De Kanter: “Ik heb Wanda hoog zitten, maar dit is wel een heel stellige uitspraak. Want juist op roken, zo zegt het RIVM ook, is een aantal doelen wel gehaald. Maar we halen niet het doel om in 2040 op 5 procent rokers uit te komen. Dus in die zin heeft ze gelijk, daar moet een schepje bovenop. Aan de andere kant, er is wel degelijk een afname, en die is trendmatig.” Van Ooijen liet eerder in De Telegraaf weten dat hij verwacht dat in 2040 7 procent van de volwassen bevolking nog zal roken.

Extra maatregelen

Ieder jaar controleert het RIVM hoe het ervoor staat met de doelstellingen uit het Nationaal Preventieakkoord. Een doel voor 2020 was bijvoorbeeld dat alle zwangere vrouwen een stopadvies zouden krijgen, maar slechts 47 procent van deze groep rokers kreeg dat advies dit afgelopen jaar daadwerkelijk. In 2023 gaat het RIVM kijken in hoeverre de doelen voor 2040 nog te halen zijn. “Er moeten meer doelen worden gehaald,” zegt Van Ooijen. Aan het eind van dit jaar stuurt de staatssecretaris een brief naar de Tweede Kamer waarin hij extra maatregelen zal aankondigen om roken verder te ontmoedigen.