In nog geen zes jaar tijd wist het onderzoeksteam van TabakNee bloot te leggen dat de tabakslobby in alle haarvaten van de maatschappij heeft weten door te dringen. Langzamerhand is er een cordon sanitaire rondom de tabaksindustrie opgetrokken. Maar heeft TabakNee de tabakslobby daarmee kunnen beteugelen?

Door de webredactie

Dankzij een rechtszaak van Stichting Rookpreventie Jeugd (SRJP) werd de overheid gedwongen om de tabaksindustrie op afstand te houden bij het maken van beleid. Dat had zij immers beloofd door haar handtekening te zetten onder het internationale antirookverdrag FCTC. Met de maatregelen die toenmalig staatssecretaris voor Volksgezondheid, Martin van Rijn, heeft genomen, heeft de tabaksindustrie ogenschijnlijk minder invloed gekregen op maatregelen tegen roken. Er is een cordon sanitaire rondom de tabaksindustrie opgetrokken.

Beperkt soelaas

De contacten tussen de tabaksindustrie en de ministeries worden online gezet en via de Wet openbaarheid van bestuur kun je informatie opvragen. Maar die wet biedt slechts beperkt soelaas: “De industrie [tabaksindustrie, red.] kan bezwaar maken tegen openbaarmaking van overheidscommunicatie als zij vindt dat er sprake is van concurrentiegevoelige informatie. Het gevolg is dat de industrie haar eigen toezicht manipuleert. Documenten worden verstrekt met een overdaad aan zwartgemaakte passages,” aldus een opiniestuk (20 december 2018) van Jet Schouten en Joop Bouma in dagblad Trouw. Zij pleiten ervoor om niet de tabaksindustrie, maar een onafhankelijke instantie te laten beoordelen of documenten heus bedrijfsgevoelige informatie bevatten.
Bovendien komt niet alles boven tafel bij een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur, in de praktijk blijken er onderonsjes te zijn op recepties, partijcongressen en ‘toevallige’ ontmoetingen tussen tabakslobbyisten, politici, beleidsmakers en ambtenaren.

Samenwerkingsverbanden

TabakNee heeft diverse samenwerkingsverbanden tussen de tabaksindustrie en de overheid weten te beëindigen. Na een publicatie op de website, gevolgd door Kamervragen, moest Japan Tobacco International opstappen uit de peuken-opraap-actie van de Rijksoverheid, getiteld Green Deal, al duurde dat even.
Hetzelfde geldt voor de samenwerking van de provincie Groningen met shagfabrikant Niemeyer BV (onderdeel van British American Tobacco) in de promotiecampagne van deze provincie. Sinds 2002 betaalde BAT mee aan deze campagnes. Medio 2017 werd bekendgemaakt dat de tabaksfabrikant sponsor-af is, na kritische artikelen (in 2014 en 2016) op TabakNee.

Ambtenaren vertrekken uit de NEN-commissie

De normcommissie van de NEN, normalisatie en normen, bepaalt onder meer op welke wijze teer, nicotine en koolmonoxide in sigaretten wordt gemeten. Een onthulling op TabakNee maakte duidelijk dat zeven van de negen leden van die commissie werden geleverd door tabaksfabrikanten. Het tv-programma Radar Extra ging in twee uitzendingen dieper op de zaak in.
Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit besloot begin mei 2018 uit die normcommissie te stappen. De ambtenaren vonden het niet meer verantwoord deel te nemen aan een commissie die door de tabaksindustrie wordt gedomineerd, meldde dagblad Trouw.

Tabakslobbyistenrubriek

Bijna elke maand komt TabakNee met een nieuw gezicht in de rubriek Tabakspushers. Dat deze rubriek onder lobbyisten wordt gevreesd, werd duidelijk toen Arnoud Ongerboer de Visser, de woordvoerder van tabaksgigant Japan Tobacco International, in het tv-programma Haagse lobby van 12 oktober 2017 beweerde dat TabakNee moet ophouden met haar ‘naming and shaming’. Volgens hem zouden “mensen die hij kent” [collega-tabakslobbyisten] bedreigd zijn nadat hun profiel op de website van TabakNee was verschenen.

Drastische maatregelen nodig

Maar de oorlog tegen tabak is natuurlijk nog lang niet gewonnen. In 2018 is het volume aan sigaretten zelfs weer iets toegenomen. TabakNee heeft moeten concluderen dat actie nodig is: alleen drastische maatregelen kunnen het tabaksgebruik indammen. Het befaamde Nederlandse ‘polderen’ werkt niet om een sterk verslavend gemaakt product waar enorme commerciële belangen mee zijn gemoeid, van de markt te krijgen. TabakNee vindt dat overheid en politiek weer normgevend moeten worden. Zij moeten wetten en beleid maken die het tabaksgebruik daadwerkelijk terugdringen. Dat kan ook, gezien de overweldigende maatschappelijke support in de samenleving voor het nemen van drastische maatregelen tegen roken.
De feiten zijn bekend: roken is zo ongeveer de ergste verslaving die er is. De tabaksindustrie zelf is te zeer verslaafd aan haar lucratieve verdienmodel en kijkt weg van elke verantwoordelijkheid voor de schade die haar producten dagelijks aanrichten.

Haarvaten

Het onderzoeksteam van TabakNee wist bloot te leggen dat de tabakslobby in alle haarvaten van de maatschappij heeft weten door te dringen. Van de respectabele werkgeversorganisatie VNO-NCW, woordvoerders preventie bij de VVD, tot en met de Albert Heijn en de Stichting Lezen en Schrijven van prinses Laurentien Brinkhorst.
Ondanks de groeiende maatschappelijke weerstand tegen de dodelijke industrie heeft de tabakslobby nog veel vrienden. Dat blijkt ook uit het aanzienlijke aantal personen dat TabakNee wist op te sporen in de Volkskrant Top 200 van invloedrijkste Nederlanders.

Nieuwe producten

Intussen is Big Tobacco met nieuwe producten de markt op gegaan, zoals de e-sigaret en de IQOS, die naar eigen zeggen minder schadelijk zouden zijn. Met het Nieuwe Roken speelt Big Tobacco handig in op de maatschappelijke weerstand tegen roken en doet het alsof het zijn verantwoordelijkheid neemt. De marketingstunt van Philip Morris International, waarin ze aankondigen op termijn te zullen stoppen met het produceren van gewone sigaretten, is daar een goed voorbeeld van: ze poetsen hun imago op, terwijl ze tegelijkertijd nog maximaal inzetten op de verkoop van de gewone sigaret, niet alleen in Nederland, maar ook en vooral in ontwikkelingslanden.

TabakNee en SRPJ te ‘activistisch’

Op 26 maart 2019 kwam dagblad Trouw met een spraakmakend bericht dat door vrijwel de hele pers werd overgenomen: de Alliantie Nederland Rookvrij zegt de samenwerking met Stichting Rookpreventie Jeugd op en daarmee met de longartsen Wanda de Kanter en Pauline Dekker, de twee boegbeelden van de strijd tegen het roken. Ook maakte Trouw bekend dat KWF Kankerfonds de subsidie aan TabakNee per januari 2019 heeft stopgezet.
De Alliantie en het KWF hadden dezelfde reden: de longartsen en TabakNee zouden zich te activistisch opstellen en daarmee het prettige overleg in Den Haag verstoren.
In de mediastorm die op het bericht volgde klonken verontwaardigde geluiden. Wanda de Kanter en Pauline Dekker werden heldinnen en dappere dokters genoemd, TabakNee.nl een website “vol inzichtelijke, geëngageerde journalistiek”. Er werden Kamervragen gesteld en het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde protesteerde tegen het besluit van de Alliantie en het KWF, net als de Nederlandse Vereniging voor Oncologie (NVvO), die in een open brief de Alliantie en het KWF opriep terug te komen op hun “ontluisterende” besluit . “Het schaadt de bestrijding van tabaksmisbruik, de belangrijkste vermijdbare oorzaak van kanker.” En: “De NVvO vindt dat er maatschappelijke ruimte en financiële steun moet zijn voor […] snelle effectieve acties via de media, scholen, kritische analyses op de website en bewustmakende acties zoals het proces van de Stichting Rookpreventie Jeugd tegen de tabaksindustrie, en, binnenskamers zoals KWF en de Alliantie het willen in diplomatiek overleg met Kamerleden, managers uit het bedrijfsleven en ambtenaren in Den Haag.”

Zevenkoppige draak

Het laatste woord is hier nog niet over gezegd. Wel is duidelijk dat we waakzaam moeten blijven, want de tabakslobby is een zevenkoppige draak: als het met veel inspanning is gelukt een van die zeven koppen af te hakken, steekt er meteen weer een nieuwe op en wel op een ander gebied. TabakNee is voorlopig nog niet klaar.