Het plan van staatssecretaris Maarten van Ooijen (VWS) om de tabaksaccijns jaarlijks met zo’n 2 euro te verhogen, heeft veel reacties uitgelokt. TabakNee legt uit waarom dit een goed plan is.

Door de webredactie

Het uitgelekte nieuws over de stevige structurele accijnsverhoging voor tabak die staatssecretaris Maarten van Ooijen voor ogen staat, heeft veel reacties losgemaakt. Van Ooijen heeft eerder aangekondigd voor de zomer met nieuwe plannen te komen om het roken terug te dringen. Die zijn nodig om in 2040 de rookvrije generatie te bereiken, zoals in het Nationaal Preventieakkoord is afgesproken. Dat betekent dat er in 2040 geen kinderen of zwangere vrouwen zijn die roken. En dat maximaal 5 procent van de volwassenen nog rookt. Zonder extra maatregelen komen die doelen niet in zicht.

Van Ooijen lijkt aan te sturen op een jaarlijkse verhoging van de accijns op tabak in de orde van 2 euro. In 2040 zou de prijs van een pakje sigaretten daardoor uit kunnen komen op 30 tot 47 euro. Er kwam veel bijval voor het voorstel vanuit de hoek van gezondheidsorganisaties, medici en tabaksbestrijders, omdat een jaarlijkse accijnsverhoging de meest effectieve maatregel is om te voorkomen dat kinderen en jongeren beginnen met roken. Zo komen er geen nieuwe rokers bij, want eenmaal de 25 gepasseerd beginnen mensen zelden nog met roken, dan weten ze wel beter. Een hogere prijs helpt daarnaast rokers om de motivatie te vinden om te stoppen.

Maar er is ook met onbegrip en afwijzing gereageerd, door vertegenwoordigers van de tabaksindustrie, maar ook door allerlei mensen van wie de achtergrond onduidelijk is. Aangezien de industrie vaak heeft laten zien via anderen te lobbyen, is niet uit te sluiten dat dat ook nu weer het geval is. Veel van de gebruikte argumenten die steeds terugkeren, worden in ieder geval ook door de industrie aangedragen.

TabakNee gaat in op de vragen en tegenargumenten die naar voren zijn gebracht.

Hogere accijnzen voor sigaretten gaan zorgen voor een toename van illegale handel en smokkel van tabak.

Het ‘smokkel’-argument is een vaste reactie van de tabaksindustrie op hogere accijnzen. En het is meermaals aangetoond dat de industrie zelf achter smokkel van sigaretten schuilgaat.

De structurele accijnsverhoging is bedoeld om het (beginnen met) roken te ontmoedigen, maar staat niet op zichzelf. De combinatie van al bestaande en nog te nemen ontmoedigingsmaatregelen (reclameverboden, rookverboden, vermindering van het aantal verkooppunten, verbeterde gratis rookstophulp) moeten ervoor zorgen dat kinderen niet met roken beginnen en dat het aantal rokers sterk afneemt.

Dus, naarmate de prijs van sigaretten stijgt zal de groep potentiële afnemers van illegale sigaretten afnemen. Met name ook omdat er minder nieuwe rokers bij zullen komen: voor kinderen en jongeren is een hoge prijs een probaat middel om te voorkomen dat ze beginnen met roken. Kinderen kunnen niet zelf tot over de grens rijden om goedkopere sigaretten te kopen. En een goed track & trace-systeem, zoals sinds kort in de Europese Unie bestaat, en goede handhaving zullen voorkomen dat het aandeel van illegaal verhandelde sigaretten laag blijft. Onderzoek uit 2021 wijst uit dat dit aandeel wereldwijd opmerkelijk constant blijft, ondanks in veel landen doorgevoerde accijnsverhogingen.

Ten slotte wordt de online verkoop van sigaretten per 1 januari 2023 verboden. Aanbieders van (al dan niet illegale) rookwaren via sociale media zijn vanaf dan nog gemakkelijker aan te pakken.

Waarom tabak aanpakken? Alcohol levert de samenleving veel meer schade op.

Voor een studie in The Lancet van maart 2017 verzamelden de Zwitserse epidemioloog Silvia Stringhini en haar medewerkers de oorspronkelijke data van 48 langetermijnonderzoeken met maar liefst 1,7 miljoen deelnemers uit zeven hoge-inkomenslanden. Op basis van deze uitgebreide studie berekende hoogleraar radiotherapie van het Amsterdam UMC Lukas Stalpers dat overmatig alcoholgebruik in Nederland 7.438 levens per jaar eist, tegen 24.480 levens door tabaksgebruik.

Jaarlijks belanden 15.000 mensen op de spoedeisende hulp met letsel als gevolg van alcoholgebruik. In 57 procent van de gevallen is dat veroorzaakt door privé-ongevallen, 33 procent komt door een verkeersongeval, 9 procent door geweld en 1 procent door sportblessures en arbeidsongevallen. Daar staat tegenover dat ieder jaar ten minste 90.000 patiënten in het ziekenhuis worden opgenomen in verband met ziekten die het gevolg zijn van roken (volgens onderzoek uit 2008). Tabak is verreweg de grootste vermijdbare oorzaak van ziekte en sterfte. 

Hogere accijns werken niet. Al kost een pakje sigaretten 60 euro, rokers zullen blijven roken.

Voor deze stelling wordt verwezen naar een eind vorig jaar gepubliceerde studie van de Universiteit Maastricht, waaruit zou blijken dat de helft van 1.500 geënquêteerde dagelijkse rokers pas zei te zullen stoppen als een pakje 60 euro kost. Dat is een uitkomst die met een berg zout genomen mag worden, omdat wat mensen zeggen te zullen gaan doen in een hypothetisch geval en wat ze daadwerkelijk doen als de situatie daar is vaak helemaal niet overeenkomt. De ervaring in andere landen, zoals Australië, leert dat er bij een stevige accijnsverhoging al heel veel mensen stoppen met roken. Ook het onderzoek van de Universiteit Maastricht liet zien dat bij een prijs van 12 euro per pakje, 10 procent van de rokers al zou stoppen.

Hogere accijns hebben wel degelijk effect, zo stelde ook het Trimbos-instituut in 2020 vast in een factsheet over tabaksaccijns. Zie ook ons eerdere verhaal Feiten en fabels over tabaksaccijns.

Hoge prijzen voor tabak treffen arme mensen onevenredig hard. De armoede zal daardoor alleen maar toenemen.

Wie een pakje per dag rookt is nu zo’n 3.000 euro per jaar kwijt aan zijn verslaving. Over twee jaar, als de prijs per pakje zal zijn opgetrokken naar 10 euro, zal dat al 3.650 euro zijn. Dat ligt rond twee keer het minimum-maandsalaris. Arme rokers help je niet met goedkope sigaretten, maar met een opleiding, een baan en goede, gratis rookstophulp waardoor ze geld besparen. Roken is de belangrijkste oorzaak van de gezondheidskloof in Nederland. Van de mannen van 25 tot 45 jaar met weinig opleiding rookt meer dan de helft. Accijnsverhoging is niet bedoeld om de armoedekloof te vergroten, maar om die juist te dichten.

Mensen zijn vrij hun leefstijl te kiezen. Hoge accijnzen zijn betuttelend.

Mensen zijn vrij hun eigen keuzes te maken. Maar de overheid kan in het belang van de volksgezondheid maatregelen invoeren om mensen te beschermen tegen ziekte en voortijdige sterfte. Daaraan gekoppeld is ook het maatschappelijk belang om de zorg in Nederland voor iedereen toegankelijk en betaalbaar te houden. Mensen een motief bieden om niet te beginnen, dan wel te stoppen met roken is minder dwingend dan mensen verplichten in het verkeer een brommerhelm of een autogordel te dragen.

Belangrijker nog: nicotine is extreem verslavend – alleen heroïne en crack zijn meer verslavend – en de enige keer dat er in theorie sprake is van vrije keuze, is het moment van het opsteken van de eerste sigaret. Voor de meeste rokers is dat in de tienerjaren, als de gevolgen van die vrije keuze nauwelijks zijn te overzien. Twee op de drie kinderen die één sigaret proberen worden een dagelijkse roker. Daarna heeft de verslaving de overhand en of je daar gemakkelijk vanaf kunt komen is per persoon verschillend. Het argument dat een overheid die preventiemaatregelen neemt een ‘nanny state’ wordt, is dan ook door de tabaksindustrie bedacht.

Als de overheid niet wil dat mensen roken, waarom verbiedt ze het dan niet?

Als tabak nu als nieuw product op de markt kwam, dan zou het vanwege de giftige inhoud en verslavende werking nooit worden toegelaten. Tabak is echter een historische anomalie en Nederland kan de verkoop ervan vooralsnog niet eenzijdig verbieden. Maatregelen om het gebruik te ontmoedigen zijn voor nu het hoogst haalbare. Internationaal gaan er echter wel steeds meer stemmen op om naar een generatiegebonden verbod toe te werken. Nieuw-Zeeland was eind vorig jaar het eerste land om de rookvrije generatie per 2025 in te voeren. Inmiddels wil Maleisië hetzelfde doen voor kinderen geboren vanaf 2005 en Denemarken wil de generatie vanaf 2010 zelfs helemaal nicotinevrij maken. In al deze gevallen wordt de rookvrije generatie bereikt door vanaf een bepaalde datum de minimumleeftijd voor de aankoop van tabak elk jaar met een jaar te verhogen. Zo komen er gaandeweg steeds meer volwassenen die geen tabak meer kunnen kopen.

In Nederland is Sick of Smoking vorige maand een petitie begonnen om hetzelfde te bereiken voor de kinderen die vanaf 2017 zijn geboren. Teken de petitie op: sickofsmoking.petities.nl.