Na de Europese Ombudsman en de Europese Rekenkamer, concludeert een groep Europarlementariërs in een White Paper ook dat de tabaksindustrie te veel invloed heeft in Brussel. Als de EU haar doelstelling wil halen om het aantal rokers in 2040 onder de 5 procent te krijgen, zal ze dringend actie moeten ondernemen en de industrie op afstand moeten houden.

Door de webredactie

De top van de Europese Unie heeft zich veel te veel blootgesteld aan de invloed van Big Tobacco. Dat concludeert een groep Europarlementariërs onder leiding van de Fransen Anne-Sophie Pelletier (Groenen/EFA), Pierre Larrouturou (S&D) en wijlen Michèle Rivasi (Groenen/EFA), die vorig jaar november overleed. Tijdens meerdere rondetafelbijeenkomsten tussen 2020 en 2023 van de Werkgroep Tabaksproducten van het Europees Parlement onderzochten zij welke invloed de tabaksindustrie op het Europese beleid heeft. Daarvoor wonnen zij advies in van allerlei expertgroepen, waaronder de Tobacco Control Research Group van de Universiteit van Bath, het Europese SmokeFree Partnership en de Franse Alliance Contre le Tabac (ACT).

Het resultaat van de bijeenkomsten is terechtgekomen in een White Paper waarin volgens EUToday niet alleen wordt geconcludeerd dat de tabaksindustrie kind aan huis is in Brussel, maar waarin ook suggesties worden gedaan om de situatie te verbeteren. Het White Paper stond eind april ook op de agenda van een informele bijeenkomst van de ministers van Volksgezondheid van de EU.

Aantal rokers in 2040 onder 5 procent

Zowel de Europese Unie als alle Europese lidstaten hebben het WHO Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging (FCTC) geratificeerd waarin afspraken staan die ervoor moeten zorgen dat het aantal rokers en de daarmee samenhangende gezondheids-, milieu- en economische schade afneemt. De Europese Unie heeft in een plan om kanker tegen te gaan (Europe’s Beating Cancer Plan), afgesproken dat het aantal rokers in de hele unie in 2040 onder de 5 procent moet zijn gedaald. Daar zijn extra maatregelen voor nodig.

De industrie zal er alles aan doen om die maatregelen af te zwakken of tegen te houden. Daarom proberen tabakslobbyisten bij zo veel mogelijk beleidsmakers binnen te komen om hun belangen te bepleiten. Omdat die belangen per definitie gaan over het veiligstellen van hun inkomsten uit de verkoop van verslavende nicotineproducten, staan die altijd lijnrecht tegenover het belang van de volksgezondheid. Daarom bepaalt artikel 5.3 in het FCTC-verdrag dat de overheid bij het maken van antirookbeleid de industrie op afstand moet houden. Alleen over al vastgesteld beleid is contact mogelijk over de uitvoering daarvan. Ook moet er over al het contact transparantie zijn.

Ombudsman en Rekenkamer waarschuwden ook

De Europese Ombudsman Emily O’Reilly heeft al enkele keren geconcludeerd dat de Europese Commissie niet transparant genoeg is over de contacten, en de omgang met de tabaksindustrie als ‘wanbeleid’ geclassificeerd. Ze heeft bij de Commissie ook meerdere keren aangedrongen op een verbetering van de situatie. De Europese Rekenkamer voegde zich daar dit voorjaar bij door te stellen dat hoewel steeds meer lobbyisten zich ingeschreven hebben in het Transparantieregister er ook tal van manieren zijn om dat register te omzeilen. Tabakslobbyisten kunnen daardoor ongezien Europese beleidsmakers beïnvloeden. Als zij daar geen verslag van doen, blijft de transparantie ver te zoeken.

KPMG-rapporten sleutel van twijfelfabriek

In het White Paper worden enkele punten aangedragen waarmee de industrie de Europese beleidsdeur open hoopt te wrikken. Zo betaalt Philip Morris elk jaar 11 miljoen euro aan KPMG om een rapport op te stellen over illegale tabakshandel in Europa. Europarlementariër Rivasi noemde dit rapport een ‘sleutelproduct in de twijfelfabriek’ van Big Tobacco. De methodiek die voor dat rapport gebruikt wordt is al meerdere keren onderuitgehaald, want niet controleerbaar en daarmee onbetrouwbaar geacht. Ook heeft de industrie invloed op de uitkomst. Desalniettemin komt er elk jaar een nieuw rapport uit dat grif word rondgestuurd aan beleidsmakers om te laten zien hoe het met de illegale tabakshandel gesteld zou zijn, een handel overigens waar de industrie zelf ook bij betrokken blijkt te zijn. Met dit soort rapporten hopen de tabaksfabrikanten twijfel te zaaien over de effectiviteit van accijnsverhogingen, die tabakssmokkel in de hand zouden werken.

Corrupte EU-ambtenaren ter verantwoording roepen

Zowel Europarlementariër Rivasi als Europese Ombudsman O’Reilly hebben opgeroepen om corrupte EU-beleidsmedewerkers die openstaan voor de industrie, ter verantwoording te roepen. Daarbij verwees ze naar de Europese Commissie-ambtenaar Jan Hoffman, die onder meer betrokken was bij het dossier over traceerbaarheid (track and trace) van tabak en kort na de selectie van Dentsu Tracking als het bedrijf dat het Europese track and trace-programma moest opzetten, overstapte naar dit bedrijf. Volgens Business Matters beschrijft Rivasi in het White Paper de track and trace-oplossing van Dentsu als een abjecte mislukking, “omdat er geen wil is voor een onafhankelijke traceersysteem in Europa”.

Onafhankelijke ethische commissie

Er zou volgens het White Paper een onafhankelijke ethische commissie moeten komen die ervoor zorgt dat de EU het WHO FCTC-verdrag respecteert en eraan voldoet. Daarvoor is het ook nodig dat alle lobbyisten zich verplicht in het Europese Transparantieregister moeten inschrijven. De auteurs van het paper benadrukken dat als de Europese Tabaksproductenrichtlijn herzien gaat worden (vermoedelijk na de parlementsverkiezingen van deze week), het Protocol to Eliminate Illicit Trade in Tobacco Products van de WHO daarin opgenomen moet worden. Daarin spreken landen af hoe ze illegale handel tegengaan, zonder dat de industrie daar enige rol in speelt. De industrie is als onderdeel van de smokkel immers niet te vertrouwen in het aandragen van een oplossing die daadwerkelijk effectief is.

Ook zou er een minimale verhoging van de tabaksaccijns in Europa moeten komen en quota’s om de handel te stroomlijnen. De Europese Unie doet er volgens de Europarlementariërs goed aan om de herziening van de Tabaksproductenrichtlijn aan te grijpen om strenger op te treden tegen tabaksgebruik en zo een gezonde toekomst voor Europa te creëren.

Honderden lobbyisten in Brussel

Overigens zijn ook Europarlementariërs doelwit van de tabaks- en nicotinelobby. Rond de vorige herziening van de Tabaksproductenrichtlijn gaven tabaksfirma’s miljoenen uit aan de lobby en hadden ze honderden lobbyisten rondlopen in Brussel. Veelvuldig worden ook frontorganisaties ingezet die ogenschijnlijk op afstand van de industrie staan, maar daar in werkelijkheid door worden betaald. Zo doet de World Vapers’ Alliance zich voor als een consumentenorganisatie van e-sigaretgebruikers, maar is dit in werkelijkheid een vehikel van British American Tobacco. Parlementariërs worden uitgenodigd voor bijeenkomsten over het Zweedse ‘succes’ met tabaksontmoediging, maar in werkelijkheid is dat een pleidooi voor soepeler regelgeving voor e-sigaretten en nicotinezakjes.

Uit het Europese Transparantieregister blijkt volgens Euractiv dat in de afgelopen vijf jaar zeker honderd ontmoetingen van de tabaksindustrie met Europarlementariërs hebben plaatsgevonden. De meeste ontmoetingen vonden plaats met parlementsleden van de extreemrechtse fracties European Conservatives and Reformists (ECR) en Identity and Democracy (ID). Ook christendemocraten van de Europese Volkspartij (EPP) laten zich geregeld in met tabakslobbyisten.

Verkiezingsprogramma’s van de partijen die meedoen aan de Europese verkiezingen laten zich in het geheel niet uit over tabaksontmoediging. TabakNee vroeg daarom Nederlandse partijen naar hun standpunten over tabaksbeleid en kreeg daarop van slechts zes partijen antwoord. Toch geeft dat enig houvast voor kiezers die willen dat de jeugd beschermd wordt tegen nicotineverslaving.