Ook dit jaar komt KPMG weer met een nieuw ‘onderzoek’ naar de illegale handel in tabaksproducten. Philip Morris betaalde ervoor. De tabaksgigant gebruikt de resultaten in zijn lobby.

Door de webredactie

Elk jaar komt KPMG met een nieuw onderzoek naar de illegale handel in tabaksproducten. Eerst heette het Project Star en werd het door Philip Morris gefinancierd. Toen veranderde de naam in Project Sun en betaalden de vier grote tabaksfabrikanten, Philip Morris (PMI), British American Tobacco (BAT), Imperial en Japan Tobacco International voor het onderzoek. Dit jaar is Philip Morris weer de enige financier en heeft het onderzoek de meer algemene naam ‘Illicit cigarette consumption in the EU, UK, Norway and Switzerland’ gekregen.

Oncontroleerbaar

Omdat de KPMG-rapporten over tabakssmokkel oncontroleerbaar zijn betoogde Pim Levelt, oud-president van de KNAW, al in 2013 in Vrij Nederland dat er geen betrouwbare conclusies uit getrokken kunnen worden (dat leverde ook Kamervragen op). “Over de betrouwbaarheid en validiteit van de gebruikte maten krijgen we slechts globale aanduidingen en de relevante maten worden nergens gepresenteerd,” zei Levelt. “Bovendien is het rapport nooit in een peer-reviewed tijdschrift gepubliceerd, zijn er nooit externe beoordelaars aan te pas gekomen. Deze onvolledigheid impliceert dat de conclusies van dit rapport oncontroleerbaar zijn.”

Onveranderd

Desondanks is het doel van het onderzoek en de onderzoeksopzet onveranderd gebleven, zo staat ook weer in dit onderzoek vermeld. KPMG brengt in kaart of en hoe groot de handel in illegale tabaksproducten is. Voor de situatie in Nederland (blz. 120) meldt het rapport dat er in 2019 11,8 miljard sigaretten zijn geconsumeerd (een lichte afname) waarvan 5,4 procent namaak was (dat percentage is stabiel gebleven). Volgens het rapport betekent dit dat de overheid 155 miljoen euro aan accijnsinkomsten is misgelopen. Uit een overzichtskaart blijkt dat er vooral in de Randstad (o.a. Amstelveen, Alphen aan den Rijn, Gouda) maar ook in de grensregio’s (Breda, Maastricht, Sittard) namaaksigaretten zijn aangetroffen.

Lege pakjes

KPMG komt tot die conclusie op basis van lege pakjes die ze aantreft. Levelt merkte destijds op dat het Star-rapport niet onafhankelijk is: “Philip Morris is op allerlei punten betrokken bij het onderzoek.” Zo heeft de fabrikant zelf opdracht gegeven voor het verzamelen van lege sigarettenwikkels die zijn gebruikt om te bepalen of er sprake was van een legaal of illegaal pakje. Alle onderzoek door derden werd direct door PMI gecontracteerd. En PMI heeft ook zelf data aangeleverd voor dit rapport. Levelt: “Dit staat op gespannen voet met het onmiskenbare feit dat Philip Morris belanghebbende is bij dit onderzoek.”
Frits van Dam sloot zich indertijd op deze site bij Levelts analyse aan en noemde de rapporten ‘misleidend’.

The beneficiary

Zolang Philip Morris de portemonnee trekt, gaat KPMG rustig door met het uitbrengen van deze jaarlijkse rapporten. Op de eerste pagina geeft KPMG zelf al toe dat ze danst naar de pijpen van haar opdrachtgever Philip Morris (aangeduid als ‘the beneficiary’):

“This Report has not been designed to benefit any specific organisation other than the beneficiary. In preparing this Report we have not taken into account the interests, needs, or circumstances of any specific organisation, other than the beneficiary.”

Duidelijk is dat Philip Morris de resultaten, of er nou meer of minder illegale handel is, blijft gebruiken in zijn lobby. “Nieuw onderzoek laat zien dat de consumptie van illegale sigaretten is afgenomen in de Europese Unie in 2019, ondanks dat er meer wordt nagemaakt,” staat er boven een persbericht dat deze week met Businesswire is verspreid. De onderkop luidt: ‘PMI roept op tot het doorgaan met optreden tegen illegale handel en tot samenwerking met handhavingsdiensten’.

FCTC

Daar komt direct de aap uit de mouw: Philip Morris gebruikt het rapport om met handhavingsdiensten samen te kunnen gaan werken om de illegale handel te bestrijden. Dat laatste is eigenlijk niet mogelijk omdat Europese overheden het internationale antirookverdrag FCTC hebben ondertekend, waarin ze onder meer beloven de industrie op afstand te houden als ze antirookbeleid maken. Ook het bestrijden van illegale handel is onderdeel van het FCTC-verdrag. Er is zelfs een apart protocol voor opgesteld dat inmiddels door meer dan vijftig landen is ondertekend, waarin expliciet staat dat er niet met de industrie samengewerkt moet worden in het bestrijden van illegale handel (in mei 2019 werd bekend dat staatssecretaris Blokhuis het protocol ook namens Nederland wilde ondertekenen).

Ondermijning

Er zijn nog altijd aanwijzingen dat tabaksfabrikanten zelf hun producten in de illegale handel brengen en dus meewerken aan smokkel, bijvoorbeeld in Azië blijkt tweederde van de illegale tabaksproducten van tabaksfabrikanten afkomstig te zijn. Zo zorgen de fabrikanten ervoor dat rokers goedkoop aan hun waar kunnen blijven komen en ondermijnen ze antirookmaatregelen zoals accijnsverhogingen.

Overheden doen er goed aan om de pogingen van Philip Morris naast zich neer te leggen en goed op te letten als er over bericht wordt. Sommige media nemen de onderzoeksresultaten graag over en dragen daardoor bij aan de lobby van Philip Morris. Het tv-programma Ellie in de handel van Ellie Lust maakte er in november 2019 bijvoorbeeld nog grif gebruik van, zonder te vermelden dat de tabaksindustrie ook baat heeft bij de illegale handel. En deze nieuwe KPMG-studie kon alweer op aandacht van The Wall Street Journal rekenen, die wel schrijft dat Philip Morris ervoor betaald heeft, maar nergens vermeldt dat het onderzoek onbetrouwbaar is.