OPINIE
Voor het programma Ellie in de Handel nam Ellie Lust een kijkje achter de schermen van de illegale sigarettenhandel. De smokkelcijfers die ze aanvoerde deugen niet want zijn afkomstig van de tabaksindustrie zelf en Lust vergat te melden dat de industrie baat heeft bij sigarettensmokkel.

Door Frits van Dam

Op 28 oktober verrichtte de FIOD een actie met ruim 150 opsporingsmedewerkers en tachtig douanemedewerkers, aangevuld met geld- en tabakshonden, achttien doorzoekingen in vier woningen en veertien bedrijfspanden en loodsen in Brunssum, Heerlen, Landgraaf, Vaals, Stramproy, Zoetermeer, Wanroij, Dieren en de gemeenten Leudal, Peel en Maas en Kerkrade, zo meldde de FIOD. Daarnaast zijn er op elf andere plaatsen in Europa invallen gedaan in samenwerking met Europol.
Programmamaker Ellie Lust was erbij met een draaiende camera om vast te leggen hoe de illegale tabakshandel in Nederland eruitziet. Het resultaat was te zien in het programma Ellie in de handel, dat op 11 november werd uitgezonden.

Groeiend probleem

Lust wilde duidelijk maken waarom de illegale handel in sigaretten in Nederland zo’n groot en volgens haar ook groeiend probleem is. Doordat mensen illegale en namaaksigaretten kopen, wordt er geen accijns afgedragen. De schatkist loopt daardoor inkomsten mis, zo’n 60 procent per pakje, ongeveer 4 euro. Dat mensen voor die goedkope tabak kiezen, wijdt Lust aan de accijns: “Door de hoge accijns is er een nieuwe ondergrondse markt ontstaan die inmiddels net zo lucratief is als hennepteelt.” En: “Sigaretten worden steeds duurder. In Nederland kost een pakje inmiddels 7 euro. In Engeland 11.”

Eerlijk zijn

Het klopt dat sigaretten steeds duurder worden. Dat is maar goed ook, want uit onderzoek blijkt dat een flinke accijnsverhoging zeer effectief is bij het ontmoedigen van roken. Bij iedere 10 procent verhoging van de prijs, neemt het aantal rokers met 4 procent af.
Dat meldde Lust niet. Wel ging ze op bezoek bij Philip Morris om te horen wat de schade van de illegale handel voor de tabaksindustrie was.
Daar mocht Ellen Thewissen, manager preventie illegale handel, verkondigen dat het probleem groot is omdat gesmokkelde sigaretten 5 procent van de Nederlandse markt uitmaken en dat ze een team van 73 medewerkers rond heeft lopen dat bij enige verdenking terstond zijn eigen privédetective inschakelt die er dan een zaak van maakt.
Op de vraag of namaaksigaretten ook giftiger zijn dan ‘gewone’ giftige sigaretten van Philip Morris, zei Thewissen: “Op zich moeten we daar eerlijk in zijn. De ontleding van de illegale sigaretten wordt gedaan door de douane en politie in hun laboratoria.”
Opvallend is dat Thewissen hier begint met dat ze eerlijk moeten zijn. Verder is Philip Morris namelijk niet te vertrouwen, daarvan zijn legio voorbeelden op deze website te vinden.

Stella-cijfers

Ellie Lust haalt allerlei cijfers aan over hoe groot het probleem van de illegale sigarettenhandel voor Nederland is. Lust: “In Europa is 1 op de 10 sigaretten illegaal, dat zijn 43,6 miljard sigaretten.” En: “In Nederland is de illegale sigaret in opkomst. In 2018 werden er maar liefst 640 miljoen stuks gerookt. Dat komt neer op een accijnsverlies van 155 miljoen euro.”
Lust zegt niet hoe ze aan die cijfers is gekomen. Maar enige naspeuring levert de conclusie op dat ze in de val van Philip Morris is getrapt door cijfers aan te halen uit het door KPMG uitgevoerde Stella-onderzoek. Daarin worden dezelfde cijfers over Europa gemeld en in een apart document wordt ingegaan op de situatie in Nederland. Ook die cijfers komen overeen met wat Lust op tv verkondigt aan de 344.000 kijkers die het programma trok.

Schikking

Het Stella Report is een door Philip Morris gefinancierd onderzoek dat jaarlijks wordt uitgevoerd door KPMG, eerder onder de naam Project Sun en Project Star. Meermaals is aangetoond dat die rapporten ondeugdelijk zijn, dat de werkwijze niet te controleren is en de resultaten niet te vertrouwen zijn.
Lust had Luk Joossens kunnen interviewen, die een onafhankelijk onderzoek naar de illegale handel van sigaretten heeft gedaan. Hij had haar kunnen schetsen wat wel en niet klopt aan wat de industrie over de illegale handel naar buiten brengt. De industrie gebruikt te pas en te onpas het argument dat accijnsverhogingen de illegale handel zullen vergroten, in de hoop daarmee die accijnsverhogingen tegen te houden. Hoe duurder sigaretten immers worden, hoe minder mensen gaan roken en hoe meer verlies de industrie zal lijden.
In 2004 schikte Philip Morris nog een rechtszaak die tien Europese landen hadden aangespannen tegen de tabaksfabrikant vanwege betrokkenheid bij smokkel. Philip Morris heeft over meerdere jaren in totaal een miljard euro betaald. Dat geld moest ingezet worden voor de bestrijding van tabakssmokkel.

Verslaving onderhouden

Uit onderzoek van de Universiteit van Bath blijkt dat er nog altijd aanwijzingen zijn dat de tabaksindustrie zelf bij de smokkel van tabak betrokken is. Voor de industrie is het belangrijk dat sigaretten zo goedkoop mogelijk op zo veel mogelijk plekken te krijgen zijn. Het is dan makkelijker voor rokers om hun verslaving te onderhouden, met alle nare gevolgen van dien voor hun gezondheid.
Lust had de unieke kans om Ellen Thewissen van Philip Morris te confronteren met die gegevens en zo een ander deel van de illegale sigarettenhandel bloot te leggen, namelijk in hoeverre de tabaksindustrie zelf gebaat is bij die handel en erbij betrokken is, maar ze nam die gelegenheid niet te baat.

Preventieakkoord

Nu wil het geval dat staatssecretaris Blokhuis van plan is de accijnzen op tabak te verhogen, als onderdeel van zijn Nationaal Preventieakkoord. Tabakslobbyclub VSK (Vereniging Nederlandse Sigaretten- en Kerftabakindustrie) schreef alvast een jubelend stuk op haar website over de uitzending van Ellie in de handel.
Het is jammer dat Lust zich voor het karretje van de industrie heeft laten spannen. Accijnzen zijn het beste middel om tabaksverslaving te bestrijden. De illegale handel zou bestreden moeten worden om te voorkomen dat goedkope sigaretten op de markt komen, niet omdat de Staat accijns misloopt, maar vooral om het aantal zieken ten gevolge van roken naar beneden te brengen.