Vlaamse media meldden op 13 juni dat één op de twintig in België gerookte sigaretten namaak is en dat Belgen in één jaar een half miljard illegale sigaretten hebben gerookt. Dat is gebaseerd op een door Philip Morris betaald onderzoek dat is uitgevoerd door KPMG en waar ook cijfers over Nederland in staan. Expert Luk Joossens: “Fake news.” 

Door de webredactie

“Belgen roken half miljard illegale* sigaretten in één jaar: ‘Er kan van alles inzitten. Asbest, schimmel of zelfs uitwerpselen’”, kopt de website van de Belgische krant Het Laatste Nieuws. En diens concurrent De Morgen meldt: “Eén op de twintig sigaretten in ons land is namaak*.” Dat baseren de kranten op een rapport van KPMG over illegale tabakshandel in de Europese Unie.
Het KPMG-rapport komt ieder jaar uit en wordt gemaakt in opdracht van de tabaksindustrie. Eerst heette het Project Star en werd het door Philip Morris gefinancierd. Toen veranderde de naam in Project Sun en betaalden de vier grote tabaksfabrikanten, Philip Morris (PMI), British American Tobacco (BAT), Imperial en Japan Tobacco International, KPMG voor haar onderzoek.

Oncontroleerbaar

Omdat de KPMG-rapporten over tabakssmokkel oncontroleerbaar zijn betoogde Pim Levelt, oud-president van de KNAW, in Vrij Nederland al in 2013 dat er geen betrouwbare conclusies uit getrokken kunnen worden (dat leverde ook Kamervragen op).
“Over de betrouwbaarheid en validiteit van de gebruikte maten krijgen we slechts globale aanduidingen en de relevante maten worden nergens gepresenteerd,” zei Levelt. “Bovendien is het rapport nooit in een peer-reviewed tijdschrift gepubliceerd, zijn er nooit externe beoordelaars aan te pas gekomen. Deze onvolledigheid impliceert dat de conclusies van dit rapport oncontroleerbaar zijn.”

Niet onafhankelijk

Bovendien vond Levelt dat het Star-rapport niet onafhankelijk is. “Philip Morris is op allerlei punten betrokken bij het onderzoek.” Zo heeft de fabrikant zelf opdracht gegeven voor het verzamelen van lege sigarettenwikkels die zijn gebruikt om te bepalen of er sprake was van een legaal of illegaal pakje. Alle onderzoek door derden werd direct door PMI gecontracteerd. En PMI heeft ook zelf data aangeleverd voor dit rapport. Levelt: “Dit staat op gespannen voet met het onmiskenbare feit dat Philip Morris belanghebbende is bij dit onderzoek.”
Ook Frits van Dam sloot zich bij Levels analyse aan op deze site en noemde de rapporten ‘misleidend’.

Britse denktank

Om meer onafhankelijkheid te kunnen claimen, werd de opdrachtgever van het Project Sun-rapport 2017 ineens een Britse denktank, de Royal United Services Institute for Defence and Security Studies (RUSI). Op hun donateurslijst bleken zowel PMI als BAT te staan.
Dit jaar is PMI zelf weer de opdrachtgever en is het onderzoek omgedoopt tot Stella Report. In het rapport staat vermeld dat de conclusies gebaseerd zijn op een privé-overeenkomst tussen PMI en KPMG. Wat er precies in die overeenkomst staat is dus geheim.

Smokkel

De conclusie is volgens het persbericht onveranderd: Europese overheden hebben weer miljarden misgelopen door de illegale smokkel van tabaksproducten. PMI gebruikt deze rapporten om tegen op handen zijnde antirookmaatregelen te lobbyen met als argument dat een nieuwe antirookmaatregel (een accijnsverhoging, plain packaging, enzovoorts) bij zal dragen aan de tabakssmokkel en dat de overheden daar zelf de dupe van worden omdat ze zo accijnsinkomsten mislopen. Hun boodschap is daarom: voer geen nieuwe antirookmaatregelen in en dat komt hen zelf ook goed uit, zo kunnen ze zo veel mogelijk tabak blijven verkopen (overigens wordt de industrie er zelf ook van verdacht betrokken te zijn bij tabakssmokkel).

Fake news tot en met

Het rapport bevat een overzicht van de illegale handel per land (ook Nederland). Uit de onbetrouwbare cijfers over België concludeert De Morgen dat één op de twintig sigaretten namaak was. De Belgische tabaksexpert Luk Joossens bestudeerde het rapport en zucht: “Zelfs dat klopt niet. Er staat in dit onbetrouwbare rapport dat slechts 0,4 procent namaak is, dus minder dan één op de tweehonderd. Die kop in de morgen is dus fake news tot en met.”
Wel staat er in het rapport dat 5 procent van de volgens het onderzoek aangetroffen sigaretten illegaal is. Marlboro is daarbij het meest gevonden merk. Dat betekent dat dat wel door Philip Morris gemaakte sigaretten zijn, die daarna op de zwarte markt terecht zijn gekomen. “Maar,” merkt Joossens op, “als er asbest, schimmel of zelfs uitwerpselen in zijn aangetroffen, zoals Het Laatste Nieuws meldt, dan zijn dat dus zaken die ook in de sigaretten van Philip Morris zitten die wel legaal zijn geproduceerd.”

Antinamaakkenmerken

De Morgen eindigt haar artikel met: “Vanaf volgend jaar komen er neutrale verpakkingen voor sigaretten. De tabakssector vreest al langer dat die maatregel de illegale handel in de hand zal werken, omdat het eenvoudiger wordt om verpakkingen na te maken. Anderzijds is het wel zo dat de Europese Unie extra antinamaakkenmerken in de pakjes zal voorzien.”
Luk Joossens: “Europese antinamaakkenmerken, die dit jaar van kracht worden, zullen er juist voor zorgen dat het makkelijker te bepalen is wat namaak is of niet en dat het moeilijker wordt om sigaretten na te maken. Het omgekeerde van wat het artikel in De Morgen wil doen geloven.”

Geen enkele bemoeienis

TabakNee vroeg ook om een reactie aan Jolande Sap, voorzitter van de overlegtafel voor tabaksproducten tijdens het vormen van het in november 2018 gepresenteerde Nationaal Preventieakkoord. Sap is namelijk ook commissaris bij KPMG. TabakNee vroeg zich af of ze de resultaten uit het KPMG-onderzoek steunde. Sap: “KPMG Nederland heeft geen enkele bemoeienis met het onderzoek naar illegale tabaksproducten in Europa. Dit onderzoek wordt door KPMG UK uitgevoerd. Ook het Nederlandse deel van dit onderzoek wordt niet door KPMG Nederland uitgevoerd, maar door een derde partij. Als commissaris van KPMG Nederland heb ik helaas geen invloed op KPMG UK.”

Frits van Dam, hoofdredacteur van TabakNee, vindt dat te makkelijk: “Het is opvallend dat Sap met haar invloedrijke positie bij KPMG geen verantwoordelijkheid wenst te dragen voor de onderzoeken die haar (moeder)bedrijf uitvoert. Dit neemt niet weg dat zij gezien haar band met dit tabaksconsultancybedrijf, ongeloofwaardig is als onafhankelijk voorzitter van de tabakstafel van het Nationaal Preventieakkoord, dat nu nog door de Tweede Kamer moet worden behandeld.”

Illegaal*
Illegale sigaretten zijn wel door officiële tabaksfabrikanten geproduceerd, maar niet via de officiële kanalen in omloop gebracht. Daardoor zit er vaak geen accijns op en zijn ze dus goedkoper.

Namaak*
Namaaksigaretten zijn niet door een officiële tabaksfabrikant gemaakt, maar er staat wel een officieel merk op.