Europa wordt weer overspoeld door illegale sigaretten, zo blijkt uit het Project Sun-rapport van KPMG. De tabaksindustrie claimt dat dit een gevolg is van accijnsverhogingen. Maar net als in eerdere jaren rammelt het rapport. Dit keer is er een mysterieuze nieuwe opdrachtgever aangetreden, die door de industrie zelf werd gefinancierd.

Door de webredactie

Ieder jaar brengt consultancy bureau KPMG een rapport uit over de illegale handel in sigaretten. Ditmaal heet het rapport Project Sun, terwijl het voorheen werd aangeduid met de naam Star. Hoewel het Star-rapport misleidend was, werd het veelvuldig aangehaald in de media. Er werden zelfs Kamervragen over gesteld.

Onvolledig en niet onafhankelijk

Op verzoek van Vrij Nederland analyseerde Pim Levelt een aantal jaren geleden het Star-rapport over 2012 waarvan Philip Morris de opdrachtgever was (van 2006 tot en met 2012 werkte KPMG in opdracht van deze tabaksgigant aan de rapportages). Levelt is oud-president van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) en was voorzitter van de commissie die onderzoek deed naar de frauduleuze praktijken van psycholoog Diederik Stapel. Hij concludeerde destijds dat het Star-rapport wetenschappelijk gesproken onvolledig is. “Over de betrouwbaarheid en validiteit van de gebruikte maten krijgen we slechts globale aanduidingen en de relevante maten worden nergens gepresenteerd. Bovendien is het rapport nooit in een peer reviewed tijdschrift gepubliceerd, zijn er nooit externe beoordelaars aan te pas gekomen. Deze onvolledigheid impliceert dat de conclusies van dit rapport oncontroleerbaar zijn.”

Ook vond Levelt dat het Star-rapport niet onafhankelijk is. “Philip Morris is op allerlei punten betrokken bij het onderzoek.” Zo heeft de fabrikant zelf opdracht gegeven voor het verzamelen van lege sigarettenwikkels die zijn gebruikt om te bepalen of er sprake was van een legaal of illegaal pakje. Alle onderzoek door derden werd direct door Philip Morris gecontracteerd. En Philip Morris heeft ook zelf data aangeleverd voor dit rapport. Levelt: ‘Dit staat op gespannen voet met het onmiskenbare feit dat Philip Morris belanghebbende is bij dit onderzoek.

Project Sun

Toen de opdrachtgevers veranderden kreeg het jaarlijkse rapport een andere naam: Project Sun. Tussen 2013 en 2015 werkte KPMG in opdracht van de vier grote tabaksfabrikanten (Philip Morris, British American Tobacco, Imperial en Japan Tobacco International). De nieuwste versie, over 2016, is net uitgebracht en er wordt een nieuwe opdrachtgever gemeld: een Britse denktank onder de naam Royal United Services Institute for Defence and Security Studies (RUSI).
“Het probleem met de nieuwe studie is dat de opdrachtgevers niet meer duidelijk zijn,” zegt Luk Joossens van de Association of European Cancer Leagues (ECL), die ook eerder onderzoek deed naar de KPMG-studies. “Iemand die dit rapport voor het eerst bekijkt, zal de link met big tobacco niet meer zien.”

Hoezo onafhankelijk?

RUSI is op het eerste gezicht een veel betrouwbaardere naam dan de vier tabaksfabrikanten en naar eigen zeggen volledig onafhankelijk. Het heeft ook een ‘ethic statement’ op haar website gepubliceerd waarin ze vertellen van wie ze geld aannemen. Opvallend genoeg blijken onder de geldschieters toch weer twee tabaksfabrikanten te zitten. Zowel Philip Morris als British American Tobacco droegen beiden een bedrag tussen de 50.000 en 99.999 pond bij aan het instituut.

Rammelende methodologie

In het rapport staat vermeld bij de beschrijving van de gebruikte methodologie dat er door de betrokkenheid van RUSI extra mogelijkheden zijn gecreëerd om onderzoek data te verzamelen en te gebruiken. Maar nog steeds rammelt het rapport en nog steeds heeft er geen externe peerreview plaats gevonden.
KPMG-medewerkers kijken naar de verkoop van sigaretten in de Europese Unie en doen daarbij ook straatonderzoek. Ze pakken pakjes sigaretten op bij prullenbakken en op straat en als deze sigaretten uit het buitenland komen, worden ze aangemerkt als ‘illegaal’. Maar in de huidige wereld is het heel gebruikelijk om te reizen en overal producten te kopen. Wie een dagje naar Antwerpen gaat, daar een pakje sigaretten koopt en het terug in Nederland oprookt, kan het pakje weggooien. Niets illegaals aan, maar het rapport spreekt in dit geval van smokkel. Door de rammelende methodologie, vol met onjuiste aannames, is het rapport ronduit misleidend te noemen.

Joossens: “Uiteindelijk is de methodologie even weinig transparant als voordien.”
Desondanks kan de tabaksindustrie met het nieuwe Project Sun-rapport weer de boer op om accijnsverhogingen tegen te houden. Terwijl dat volgens de Wereldgezondheidsorganisatie WHO de meest effectieve manier is om roken te ontmoedigen. De industrie blijft overheden maar waarschuwen voor teruglopende accijnsinkomsten en claimen dat rokers door accijnsverhoging op zoek gaan goedkopere, illegale waar.

Lobbybrieven

In Nederland is er zelfs met geld van de industrie een speciale website opgericht die Accijnslek heet en die bijhoudt hoeveel de overheid mis zou lopen aan accijnsinkomsten. Er gaan maandelijks lobbybrieven van Accijnslek naar het ministerie van Financiën, met telkens dezelfde boodschap: er is weer minder tabak verkocht, pas op overheid. Volgens het internationale door Nederland ondertekende FCTC-verdrag moet de overheid deze adviezen naast ze zich neerleggen want zij mag haar beleid niet laten beïnvloeden door de tabaksindustrie.
Maar niet alleen via lobbybrieven komt dit ‘nieuws’ tot de overheid. De resultaten die worden vermeld in het Project Sun-rapport zijn inmiddels ook weer uitgebreid in de media terug te lezen.
Het ANP pikte het bericht op en daarna kwam het onder meer in het AD terecht en op de website van televisieprogramma Radar.

Misgelopen

In het rapport wordt becijferd dat de Nederlandse overheid in 2016 ongeveer 170 miljoen euro aan belastinginkomsten is misgelopen, volgens KPMG door de illegale handel. Het rapport zegt dat de vier verhogingen van de tabaksaccijns van de afgelopen zes jaar 750 miljoen euro extra in het laatje van de overheid hadden moeten brengen. De werkelijke accijnsopbrengsten zijn echter met 47 miljoen euro gedaald.

Smokkel valt mee

Het verrast natuurlijk niet dat de tabaksindustrie er alle belang bij heeft om de accijnsverliezen voor de overheid zo groot mogelijk voor te stellen. Des te opmerkelijker is het dat, als we dit Project Sun-rapport geloven, het met de smokkel van sigaretten de laatste jaren nog al meevalt. De consumptie van illegale sigaretten is in 2016 vrijwel gehalveerd, van 11procent van het totaal aantal geconsumeerde sigaretten in 2012 naar 6 procent in 2016.

De waarschuwingen van de tabaksindustrie dat accijnsverhoging illegale handel doet toenemen lijken dan ook, nota bene volgens hun eigen onderzoek, geen hout te snijden. De overheid, voor wie het KPMG onderzoeksrapport uiteindelijk bestemd is, doet er verstandig aan het rapport gewoon te negeren.