Sinds maart 2016 publiceert de Rijksoverheid e-mails en brieven van de tabakslobby op haar website, zodat ze transparanter kan zijn over haar contacten met de tabakslobby. In onze serie 'De Transparantie Files' nemen we de vrijgegeven documenten onder de loep. Dit is aflevering 5: de geveinsde zorgen van de tabaksindustrie over de Nederlandse schatkist.

Door de webredactie

Per 7 maart 2016 publiceert de Rijksoverheid op haar website brieven die binnen zijn gekomen van de tabakslobby. De openheid over het contact met de tabaksindustrie is voortgekomen uit het plan dat het Ministerie van Volksgezondheid opstelde om het internationale antirookverdrag FCTC beter na te komen. De rechtszaak die de Stichting Rookpreventie Jeugd tegen de Staat aanspande omdat de overheid het verdrag niet of onvoldoende uitvoerde, stond aan de basis van dit plan.

Geen contact

In het FCTC-verdrag is vastgelegd dat de overheid geen contact met de tabaksindustrie mag tijdens het ontwikkelen van antirookbeleid. Pas nadat dit beleid officieel is vastgesteld, kan de overheid eventueel contact met hen opnemen, vooral om technische zaken door te nemen. De tabakslobby doet uiteraard toch haar uiterste best om de de overheid te verleiden tot contact.

Vernietigen

Op 8 juni heeft het Ministerie van Financiën een nieuwe reeks documenten vrijgegeven.
De branche-organisatie voor tabaksdetailhandelaren NSO blijkt contact te hebben gezocht om na te vragen wat winkeliers moeten doen met tabakswaar die ze door een aanpassing van de Tabakswet per 20 mei 2017 niet meer mogen verkopen, maar nog wel op voorraad hebben. Het ministerie heeft technisch geantwoord: deze producten (meestal sigaren) moeten onder toezicht van de douane vernietigd worden en die vernietiging zal worden vastgelegd in een protocol. “In dit vernietigingsprotocol zal onder andere worden aangegeven om welke producten het gaat, de hoeveelheden, wanneer ze zijn vernietigd onder toezicht van de Douane, enzovoorts. Het vernietigingsprotocol dient in de administratie van de ondernemer aanwezig te zijn en gedurende zeven jaren te worden bewaard op basis van de wettelijke bewaarplicht. Na vernietiging kan de winkelier de accijns terugvragen.” Voor verdere vragen wordt de NSO naar de douane doorverwezen.

Accijns

Alle andere brieven gaan over accijns. In deel 1 van deze serie constateerden we al dat de tabaksindustrie met regelmaat druk uitvoert op de overheid door te suggereren dat het verhogen van accijnzen slecht is voor de Nederlandse schatkist.
Maandelijks wordt er een mail gestuurd via Accijnslek, een website waarop de industrie aan de hand van haar eigen cijfers bijhoudt hoe het met de accijnsinkomsten van de overheid gaat. Die e-mails eindigen steevast met de waarschuwing dat de overheid weer accijns is misgelopen.
Vrij direct suggereert de industrie zo dat de overheid zich wel twee keer zou moeten bedenken voor ze een nieuwe accijnsverhoging invoert: denk aan het geld dat sigaretten opleveren voor de schatkist.
Dat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft berekend dat een substantiële accijnsverhoging op alle tabaksproducten de beste manier is om roken te ontmoedigen en de volksgezondheid te bevorderen, laten de tabaksfabrikanten uiteraard onbesproken.

Rooktabak

Een interessant document dat werd vrijgegeven is het door adviesbureau Ernst & Young opgestelde rapport ‘Accijnzen op tabaksproducten in Nederland, Optimalisatie van de huidige accijnstarieven en accijnsstructuur voor sigaretten en rooktabak’. Het adviesbureau maakte in opdracht van tabaksfabrikant Philip Morris een analyse van de Nederlandse accijnsstructuur en komt in haar conclusie en aanbevelingen op het volgende uit: “Zoals uit deze studie blijkt, blijft het huidige verschil tussen de accijnsheffing op sigaretten en rooktabak aanzienlijk in Nederland. Dat verschil tussen de accijnsdruk op sigaretten en rooktabak zorgt ervoor dat consumenten op zoek gaan naar alternatieven voor de duurdere sigaretten en overstappen op goedkopere alternatieven.”

Gezondheidsbeleid?

Ernst & Young claimt dat deze situatie niet past binnen het gezondheidsbeleid van de overheid. Via het adviesbureau bepleit opdrachtgever Philip Morris bij de overheid om een accijnsverhoging door te voeren: “Om het bestaande verschil tussen de accijnsdruk op rooktabak en sigaretten te verminderen, is het raadzaam dat de Rijksoverheid de accijnzen op rooktabak sterker verhoogd dan de accijnzen op sigaretten.”
Met dit advies onderscheidt Philip Morris zich van haar concurrenten, die nog nooit een accijnsverhoging hebben toegejuicht. Er moet wel bij worden aangetekend dat het advies rooktabak (shag - red.) betreft, dat door de fabrikant zelf in Nederland niet wordt geproduceerd of verkocht. Wel door haar concurrenten: British American Tobacco is eigenaar van de Koninklijke Theodoris Niemeyer fabriek, Imperial is eigenaar van de Van Nelle Fabriek en dan is er nog een kleinere producent, de Heupink & Bloemen-fabriek. Sinds 1 januari van dit jaar zijn deze producenten verenigd in de Vereniging Nederlandse Sigaretten- & Kerfttabakindustrie. Philip Morris maakt geen deel uit van deze tabaksbelangenorganisatie.

Bijbedoelingen

De bijbedoelingen van de Marlborofabrikant worden nog duidelijker bij het lezen van de verschillende scenario’s voor accijnsverhoging, die door Ernst & Young worden voorgesteld aan de overheid. “Hoewel de tabaksconsumptie verder zal blijven dalen (door een accijnsverhoging – red.) en een deel van de rokers wellicht overstapt op grensverkopen of de illegale markt (smokkel en namaak), zullen die effecten gecompenseerd kunnen worden door hogere accijnstarieven op met name rooktabak. De aanpassingen zullen rokers ook ontmoedigen om van sigaretten over te stappen op de goedkopere rooktabaksproducten.”

Het lijkt evident dat Philip Morris in de huidige situatie van accijnsverschillen vooral bezorgd is dat rokers zullen overstappen op goedkopere rooktabak. De fabrikant ziet ook mogelijkheden om nieuwe klanten te winnen onder mensen die nu nog rooktabak gebruiken, maar als het prijsverschil verdwijnt wellicht zullen overstappen naar Marlboro of het nieuwste product dat Philip Morris probeert aan de man te brengen, de heatstick.

Dure adviesrapporten dienen veelal de belangen van de opdrachtgever, in dit geval Philip Morris. Verpakt in een waarschuwing over de schade voor de Nederlandse schatkist, gaat het hier vooral over de zorgen van de tabaksfabrikant zelf, die door het wegvallen van investeringen en strengere antirookmaatregelen steeds meer moeite heeft om klanten te vinden voor hun dodelijke waar.

Lees hier de andere afleveringen uit deze reeks:

Deel 1: Lobby tegen accijnsverhoging
Deel 2: VWS ontvangt tabakslobbyisten TNLT
Deel 3: JTI stopt met Green Deals 
Deel 4: Ministeries hebben vrijgegeven documenten nog niet op orde
Deel 6: Imperial Tobacco pleit voor accijnsverhoging heatsticks
Deel 7: Het ministerie van Financiën overtreedt het FCTC-verdrag