Sinds maart 2016 publiceert de Rijksoverheid e-mails en brieven van de tabakslobby op haar website, zodat ze transparanter kan zijn over haar contacten met de tabakslobby. In onze serie 'De Transparantie Files' nemen we de vrijgegeven documenten onder de loep. Dit is aflevering 4: De ministeries lijken het openbaar maken van documenten nog niet op orde te hebben.
Door de webredactie

Per 7 maart 2016 publiceert de Rijksoverheid op haar website brieven die binnen zijn gekomen van de tabakslobby. De openheid over het contact met de tabaksindustrie is voortgekomen uit het plan dat het Ministerie van Volksgezondheid opstelde om het internationale antirookverdrag FCTC beter na te komen. De rechtszaak die de Stichting Rookpreventie Jeugd tegen de Staat aanspande omdat de overheid het verdrag niet of onvoldoende uitvoerde, stond aan de basis van dit plan.

Geen contact

In het FCTC-verdrag is vastgelegd dat de overheid geen contact met de tabaksindustrie mag hebben als zij antirookbeleid aan het maken is. Alleen nadat het beleid is vastgesteld mag de overheid contact met hen opnemen om technische zaken door te nemen. Maar dat wil niet zeggen dat de tabakslobby geen pogingen onderneemt om de overheid toch tot contact te verleiden.

Nieuwe lobbybrieven

Sinds februari van dit jaar zijn er twintig nieuwe lobbybrieven van de tabaksindustrie gepubliceerd. De verwachting is dat dat brieven zijn die na de laatste publicatieronde van eind september 2016 zijn binnengekomen op de ministeries, maar bestudering leert dat dat niet zo is. Er zitten zelfs brieven van eind 2015 tussen. Dat betekent dat die bijna anderhalf jaar hebben liggen verstoffen op het bureau van een ambtenaar. Ook bijlages bij eerder vrijgegeven brieven, zijn nu pas gepubliceerd. De indruk ontstaat dat het ministerie van Volksgezondheid het openbaar maken van documenten nog niet op orde heeft, want wat is de reden om de ene lobbybrief al wel te publiceren en de ander nog even in een la te laten verdwijnen?

Rommelig

Navraag bij de woordvoeder levert geen verduidelijking op, anders dan: “Het publiceren gebeurt een aantal malen per jaar. Dat zijn geen vaste momenten. Daarom kan het ene document soms al wat ouder zijn dan het andere.”
Die wat rommelige indruk voedt wel het idee dat de overheid selectief brieven achterhoudt of wat langer laat liggen. Dat gaat juist in tegen de bedoeling van het actief vrijgeven van correspondentie: zo transparant mogelijk zijn over de contacten.

Financiën

Ook op Financiën slaan ze de plank soms mis. Tenminste, als we afgaan op een brief die niet vrijgegeven had hoeven worden. In de stapel zit namelijk een vraag van PA International, een internationaal opererende lobbyclub die een ambtenaar uitnodigt deel te nemen aan een elitepoll van mensen uit verschillende landen om over hun mening over accijns op cigarillo’s te praten. Uit de brief blijkt dat hun opdrachtgever zeer waarschijnlijk een gezondheidsorganisatie is. Desgevraagd bevestigt een woordvoerder van PA International dat ook, althans die laat weten dat de opdrachtgever nog niet bekend mag worden gemaakt, maar dat dat zeer zeker níét de tabaksindustrie is en levert daar bewijs voor aan.

Financiën hoeft alleen maar brieven te openbaren die onder contact met de tabakslobby vallen en had deze dus weer wél in haar la mogen laten liggen. Op de vraag waarom dat zo is gegaan en waarom Financiën al dan niet aan de elitepoll heeft meegedaan, laat de perswoordvoerder na lang nadenken, weten: ‘Dat weet ik niet’. Ook suggereert ze dat we zelf maar bij een van ‘onze’ ambtelijke contacten moeten navragen hoe dat zit. Een vreemde reactie van een perswoordvoerder die doorgaans juist de pers bij ambtenaren weg probeert te houden.

Lobby-clubs

De nieuw gepubliceerde brieven laten zien dat een keur aan lobbyclubs nog altijd voor de tabaksindustrie opkomen: naast de industrie zelf (er zitten brieven tussen van Imperial Tobacco en Landewyck Tabak) zien we ook de NVS, VNO-NCW, Lekkerland, de TNLT en Accijnslek voorbijkomen.
Qua inhoud bevatten de meeste brieven vragen en opmerkingen van de industrie over implementatie van de Europese Tabaksproductenrichtlijn, waarbij een aantal regels gaan over de grootte van de gezondheidswaarschuwingen op tabaksverpakkingen. Ook zitten er weer accijnsbrieven tussen die duidelijk moeten maken dat een verhoogde accijns op tabak nadelig is voor de omzet van de fabrikanten. Een aantal brieven zijn gewijd aan de implementatie van de Europese Tabaksproductenrichtlijn in Nederland. Daarin staan antirookmaatregelen als grotere gezondheidswaarschuwingen op tabaksverpakkingen en verboden op smaakstoffen. Zelfs VNO-NCW klimt in de pen om het ministerie van Volksgezondheid eraan te herinneren dat de tabaksindustrie wel de tijd moet krijgen om hun producten aan te passen aan de nieuwe regels.

Binnen de regels

De overheid reageert wel degelijk op sommige mails en brieven, maar na bestudering blijkt dat dit binnen de regels van het FCTC-verdrag blijft: men beantwoordt alleen technische vragen over de uitvoering van wetten. Wat dat betreft lijken de ministeries hun leven gebeterd te hebben. Nu nog de rommel wegwerken en brieven niet meer zo lang op de stapel laten liggen.

Lees hier de andere afleveringen uit deze reeks:

Deel 1: Lobby tegen accijnsverhoging
Deel 2: VWS ontvangt tabakslobbyisten TNLT
Deel 3: JTI stopt met Green Deals 
Deel 5: De geveinsde zorgen van de tabaksindustrie over de Nederlandse schatkist
Deel 6: Imperial Tobacco pleit voor accijnsverhoging heatsticks
Deel 7: Het ministerie van Financiën overtreedt het FCTC-verdrag