Steeds meer lobbyisten schrijven zich in voor het Europees Transparantieregister, constateert de Rekenkamer. Maar er zijn nog tal van manieren om het register te omzeilen, waardoor het nog altijd niet transparant is of en hoe Europese wetgeving wordt beïnvloed. Ongepaste invloed, oneerlijke concurrentie en zelfs corruptie liggen op de loer.

Door de webredactie

Sinds 2021 zijn lobbyisten verplicht zich in te schrijven in het Transparantieregister van de Europese Unie om te mogen lobbyen bij politici. Uit onderzoek van de Europese Rekenkamer (ERK) blijkt dat steeds meer lobbyisten dat doen, het zijn er inmiddels zo’n 12.500, meer dan een verdubbeling ten opzichte van 2012. Alle instellingen van de Europese Unie hebben eigen regels opgesteld om onethisch gedrag van ambtenaren te voorkomen. Het Transparantieregister moet daar een middenweg in bieden; zowel de Europese Commissie als het Parlement en de Raad zijn erbij aangesloten. Maar er zijn geen minimumvereisten aan het register verbonden, “waardoor instellingen zelf kunnen bepalen voor welke lobbyactiviteiten inschrijving verplicht is en hoe lobbyisten contact mogen leggen met leden en het personeel van de instellingen”, schrijft de ERK. Ook zijn er weinig maatregelen die ervoor zorgen dat lobbyisten de inschrijvings- en informatievereisten nalezen.

Alleen verslagen van geplande bijeenkomsten

Lobbyisten hoeven zich bijvoorbeeld alleen in te schrijven voor bijeenkomsten met hooggeplaatste ambtenaren op het niveau van de directeur-generaal van een afdeling of instelling. Voor ambtenaren met een lagere rang geldt dat niet. Ook wordt er alleen verslag uitgebracht van bijeenkomsten die vooraf waren gepland. Voor spontane bijeenkomsten, e-mailuitwisselingen en telefoongesprekken is die regel er niet.

“Lobbyen is een essentieel democratisch instrument waarmee organisaties en individuen kunnen bijdragen aan beleids- en besluitvorming”, schrijft de ERK. “Zonder transparantiemechanismen kan het echter leiden tot ongepaste invloed, oneerlijke concurrentie en zelfs corruptie.”

ERK-lid Jorg Kristijan Petrovič: “Hoewel het register nuttige informatie over lobbyen bevat, is het geen wondermiddel. Er kunnen verschillende lobbycontacten met EU-wetgevers plaatsvinden zonder dat het publiek hiervan op de hoogte is. Dit vermindert de transparantie en tast het vertrouwen van het publiek aan.”

‘Wanbeleid van EU bij tabakslobby’

De ERK is niet de eerste die constateert dat er te weinig transparantie over de lobby in de EU is. De Europese Ombudsman Emily O’Reilly hamert er al enkele jaren op dat de Europese Commissie veel te makkelijk met tabakslobbyisten omgaat en zo zelfs het door de EU ondertekende internationale antirookverdrag FCTC schendt. Daarin staat dat de industrie op afstand gehouden moet worden als er rookbeleid wordt gemaakt en dat als er al contact is, daar transparantie over gegeven moet worden. Tabakslobbyisten hadden echter makkelijk toegang tot hooggeplaatste ambtenaren zonder dat daar proactief verslagen van werden vrijgegeven. O’Reilly noemde dit ‘wanbeleid’.

Verschillende regels werken niet

Het departement Belastingen en Douane heeft inmiddels wel een proactief transparantiebeleid dat voor alle contacten van medewerkers met tabakslobbyisten geldt. “Het is een welkome ontwikkeling,” stelde O’Reilly in een artikel op Social Europe. Maar uit haar laatste onderzoek blijkt ook dat de commissie weigert deze transparantienormen verplicht te stellen voor de gehele organisatie. “Goede verslaglegging is een voorwaarde voor transparantie”, zegt O’Reilly. Alleen zo kunnen burgers en organisaties controleren of het EU-bestuur zijn afspraken nakomt.

Aanbevelingen voor verbetering

De Europese Rekenkamer komt in zijn rapport tot een viertal aanbevelingen aan het adres van de instellingen waar het transparantieregister voor geldt. De Kamer adviseert het kader van het transparantieregister te versterken, informatie over niet-geplande bijeenkomsten met lobbyisten te publiceren, de controle van de gegevenskwaliteit te verbeteren, en de gebruiksvriendelijkheid en relevantie van de openbare website van het transparantieregister te verbeteren.