Philip Morris International manipuleert de gegevens van zogenoemde Empty Pack Surveys, die worden gebruikt in de rapporten die KPMG in opdracht van PMI maakt over sigarettensmokkel. PMI gebruikt de rapporten om te lobbyen tegen tabaksaccijnzen. Dat staat te lezen in een aanklacht van een voormalig zakenpartner van PMI tegen de tabaksfirma.

Door de webredactie

“PMI gebruikt EPS-data [Empty Pack Survey] als een politiek instrument om bepaalde ‘illegale concurrenten’ te bestoken, om te lobbyen tegen accijnzen, en om de transnationale en grensoverschrijdende stroom van PMI’s eigen producten anders voor te stellen.”

Dit citaat komt niet van bestrijders van de tabaksindustrie, maar juist van een partij die lang met Philip Morris International (PMI) heeft samengewerkt. Die partij is MSIntelligence MSI Market Survey Intelligence Sàrl (MSI), uitvinder van het Empty Pack Survey (EPS) waarbij op straat lege pakjes sigaretten worden verzameld om aan de hand daarvan de omvang van de illegale sigarettenhandel in te schatten. Het in Zwitserland gevestigde bedrijf is opgericht door de Israëli Raoul Setrouk, die aanvankelijk actief was als importeur van PMI in Tsjaad. In een rechtszaak die Setrouk in 2020 tegen PMI aanspande, beticht hij de tabaksfabrikant van inbreuk op het intellectueel eigendom van de EPS-systematiek en manipulatie van de gegevens die met deze onderzoeksmethode worden verzameld.

“EPS, dat oorspronkelijk was ontworpen om het niveau van illegale handel in tabaksproducten te meten, is in de loop van de tijd omgevormd tot een instrument waarmee PMI kan opscheppen over zijn betrokkenheid bij de strijd tegen illegale handel”, staat in de aanklacht te lezen. En ook: “PMI heeft de EPS-tool daadwerkelijk veranderd in weer een ander middel om de eigen doelen van het bedrijf te dienen, ten nadele van zijn partners, concurrenten en regelgevers bij de overheid.”

Lobby tegen accijns laait weer op

De aanklacht van MSI is relevant in het licht van de nieuwe accijnsverhogingen op tabak die in ons land zijn aangekondigd voor 2023 en 2024. Als reactie daarop draait de lobbymachine van de tabaksindustrie weer op volle toeren, in een poging die verhogingen alsnog tegen te gaan. In de regionale dagbladen van Mediahuis (o.a. Noordhollands Dagblad, Haarlems Dagblad en Leidsch Dagblad) kreeg directeur Jan Hein Sträter van de Vereniging van Nederlandse Sigaretten- en Kerftabakfabrikanten (VSK) alle ruimte om te jammeren over de toenemende illegale sigarettenhandel. Met accijnsverhogingen schiet de overheid in zijn eigen voet, stelt Sträter, want daardoor zal de vraag naar illegale rookwaar alleen maar toenemen.

In De Telegraaf pleitte voorzitter Jos Zuijdwijk van de vereniging van tabakswinkeliers NSO met een wat ondoorgrondelijke argumentatie voor een jaar uitstel van de accijnsverhoging. Dezelfde krant zag vorige week ook aanleiding om een bericht op te nemen over massale accijnsontwijking in Nederland, met name in Limburg en Brabant, gebaseerd op een rapport van KPMG dat ruim drie maanden geleden al verscheen.

KPMG niet aansprakelijk voor eigen rapporten

Al jaren schermt de tabaksindustrie met de onderzoeken van KPMG naar de consumptie van illegale sigaretten in de EU, het VK, Noorwegen en Zwitserland, om overheden te overtuigen dat hogere tabaksaccijns een slecht idee zou zijn. En al sinds 2013 waarschuwt TabakNee voor de onbetrouwbaarheid van de uitkomsten in deze rapporten, die in opdracht van tabaksfabrikant Philip Morris worden gemaakt. De schattingen van de illegale tabaksconsumptie zijn grotendeels gebaseerd op Empty Pack Surveys in de 30 onderzochte landen. De methodiek staat in het rapport uitgebreid toegelicht en bij nauwlettende lezing valt daaruit op te maken dat de opdrachtgever een belangrijke vinger in de pap heeft bij de bepaling van de uitkomsten.

Het nieuwste rapport begint daarom ook op de eerste pagina met een ‘belangrijke mededeling’ waarin staat dat KPMG “geen enkele verantwoordelijkheid en geen enkele aansprakelijkheid aanvaardt met betrekking tot dit rapport anders dan jegens de begunstigde.” Het statement zegt ook dat “elke persoon of entiteit (anders dan de begunstigde) die dit rapport leest en ervoor kiest erop te vertrouwen (of op een deel ervan), dit op eigen risico doet.” Met nadruk stelt KPMG dan ook dat het rapport niet is opgesteld om enig andere partij dan PMI van voordeel te zijn “met inbegrip van bijvoorbeeld degenen die werken in of toezicht houden op de tabaks- of volksgezondheidssector of degenen die goederen of diensten leveren aan degenen die in die sectoren actief zijn.”

‘PMI vervalst en misbruikt gegevens’

Deze ‘disclaimer’ is aanmerkelijk uitgebreider dan die in het rapport uit 2013, al nam KPMG toen ook al geen verantwoordelijkheid voor de inhoud. En dat valt op basis van de aanklacht van MSI tegen PMI ook wel te begrijpen. Daarin lezen we namelijk: “In tegenstelling tot PMI’s publieke persona als een bezorgde corporate burger, is PMI betrokken geweest bij herhaalde en wijdverbreide inspanningen om (a) EPS te verdraaien, te vervalsen en te misbruiken om de eigen doelen van PMI te dienen; (b) de aandacht af te leiden van de wandaden van PMI, vaak onder het mom van ‘onafhankelijke’ derde partijen, zoals KPMG; en (c) dergelijke materiële misinformatie niet te erkennen, laat staan te melden aan zijn aandeelhouders of EPS-partners.”

Setrouk smokkelde zelf voor PMI

De aanklacht somt gedetailleerd op hoe PMI op eigen houtje EPS-uitkomsten aanpaste aan zijn doelen in lokale markten of EPS-gegevens herinterpreteerde om te verhullen dat illegale sigaretten uit de koker van PMI zelf waren gevonden. Zo wist PMI gegevens uit het KPMG-rapport uit 2020 te houden, waaruit zou blijken dat 60 procent van de gevonden illegale sigaretten in het derde kwartaal van 2019 in Frankrijk producten van PMI zelf waren die via Algerije het land waren binnengekomen.

MSI-oprichter Raoul Setrouk weet precies hoe dit soort ‘eigen’ smokkel in zijn werk gaat. In de aanklacht wordt beschreven hoe Setrouk in 1997 op verzoek van PMI sigaretten vanuit Tsjaad naar Libië verscheepte, ondanks een handelsembargo dat voor dit land gold. Om de smokkel te verhullen liepen de leveringen op papier via een dochteronderneming van een PMI-partner in Dubai. In 2000 verbrak PMI de samenwerking met Setrouk. Volgens onderzoek van MSI komen de meeste gesmokkelde sigaretten die in Europese landen of in conflictgebieden worden gevonden nog steeds langs de Dubai-route op hun bestemming.

KPMG-rapporten ingezet voor lobby

De KPMG-rapporten verhullen, volgens Setrouks aanklacht, de eigen rol van PMI in de illegale handel en worden gebruikt om beleidmakers en handhavers bij overheden te beïnvloeden. Waar dat niet rechtstreeks kan, probeert PMI met het KPMG-rapport in de hand openingen te vinden bij de media. Met hier en daar succes, zoals vorige week weer bleek. En ook in de politiek vindt de lobby toch nog steeds zijn weg, zoals ook weer blijkt uit de behandeling van het Belastingplan 2023, waarbij de fracties van VVD en PVV vorige week vragen stelden over de mogelijke grenseffecten en de gevolgen voor het aandeel illegale sigaretten in de tabaksmarkt als gevolg van de accijnsverhogingen.

Het mag duidelijk zijn: hoewel Setrouk zelf geen onbeschreven blad is, had hij kennelijk reden om openbaar te maken wat hij intern heeft gezien. Daaruit wordt duidelijk dat de KPMG-rapporten in opdracht van PMI geen betrouwbare bron zijn om beleid of nieuwsverhalen op te baseren. Daarbij komt dat accijnsverhogingen in de eerste plaats bedoeld zijn om te voorkomen dat nieuwe generaties met roken beginnen. En als die Rookvrije Generatie een feit is en uiteindelijk minder dan 5 procent van de bevolking nog rookt, dan zal de discussie over illegale rookwaar ook tot het verleden behoren.

De zaak van Setrouk vs. PMI is aanhangig gemaakt bij de New York County Courts en moet daar nog in behandeling worden genomen.