Via Instagram, Telegram en andere social mediaplatforms worden goedkope sigaretten aangeboden, die gemakkelijk bereikbaar zijn voor minderjarigen. Een verbod op verkoop van tabak via social media en een wettelijk voorgeschreven minimumprijs maken handhaving eenvoudiger. Deel 2 in de serie ‘Social media, paradijs van de tabaksindustrie’.

Door de webredactie

De Instagram-accounts hebben namen als ‘cheapcigarettesnl’, ‘sigaretten.038’, ‘sigaretten_verkoop_’ of ‘peukenverkoop0499’. Zoek op ‘sigaretten’ of ‘peuken’ en je komt zo op vele tientallen accounts die onverholen goedkope sigaretten aanbieden. TabakNee telde 73 accounts. Meestal tonen die accounts maar een paar posts en de aanwijzing om via een direct message (DM) contact op te nemen en bestellingen te plaatsen.

De aanbieders maken geen geheim van hun aanbod. Peukenverkoop0499 meldt in de bio (de regel die oorspronkelijk is bedoeld voor biografische gegevens van de accounthouder) simpelweg ‘verkoop sigaretten’ en noemt in twee posts de meer dan aantrekkelijke prijzen. Een pakje Winston van 20 sigaretten kost hier 5 euro, 50 sigaretten nog maar 12 euro en je kunt ook maar 10 stuks afnemen voor 2,80 euro. Wettelijk is het niet toegestaan sigaretten in verpakkingen met minder dan 20 stuks te verkopen, omdat dit sigaretten bereikbaarder maakt voor kinderen.

Jonge volgers

Bij sigaretten_verkoop_ kan het voor nog veel minder. Dit account, met 369 volgers meldt in de bio “Nummer 1️ Online Winkel. SIGARETTEN TE KOOP. Verzenden & Afhalen. 30 euro per slof. Meerdere merken.” De enige post op dit account is op 4 november 2018 geplaatst, maar daarop werd half januari 2021 nog een reactie geplaatst.

Onder de volgers van dit account treffen we verschillende jongeren, bijvoorbeeld een jongen die vermeldt op het Christelijk Lyceum Zeist te zitten, een duidelijk nog minderjarige sportvisser, een tiener uit Den Haag die zichzelf graag rokend afbeeldt en een meisje dat zichtbaar nog geen 18 is. Het is duidelijk: jongeren volgen dit account en dat is niet omdat de inhoud ze erg inspireert. Die is er namelijk niet.

Ophalen of verzenden

“Sloffen Sigaretten!!! ophalen is mogelijk in Emmen!!! verzenden kan ook!!! DM voor belangstelling!!!” meldt cheapcigarettesnl. De oudste van zeven berichten op dit account is van 23 januari 2018. “West 5€ pakje, 40€ slof. Wees er snel bij!!!”, staat er in de foto van een paar sloffen West, een merk van het Duitse Reemtsma, dat onderdeel is van het Britse Imperial Brands. In de begeleidende tekst lezen we dat de sigaretten opgehaald kunnen worden in Emmen. “Verzenden is ook mogelijk!!!”

Roemeense import

Waar komen die sigaretten vandaan? Daarop gaf cheapcigarettesnl antwoord in een post van 19 mei 2018 bij een foto van pakje L&M, een merk van Altria, het moederbedrijf van Philip Morris: “Vanaf 25 mei beschikbaar!!! ze komen uit Roemenië. 40€ per slof!! Een slof in Nederland kost 61€ pak je voordeel hiermee!!!!”

Het account Tabakka020 met 362 volgers windt er ook geen doekjes om: “Overheid wil je neuken €8,20 voor een pakje?!? Koop je Marlboro bij ons voor €5 per pakje originele pakjes. DM voor je bestelling.” Het account is privé, waardoor niet is te zien wie de volgers zijn. Maar het laat zich raden dat de opsteller van bovenstaande tekst het met de leeftijdscontrole van zijn kopers niet erg nauw zal nemen.

Telegram

Naast Instagram blijkt Telegram nu vooral populair voor de verkoop van illegale sigaretten. Telegram is een alternatief voor WhatsApp zonder de beperking voor het aantal deelnemers aan groepsberichten zoals bij WhatsApp (maximaal 256 deelnemers per groep). De Stentor trof op dit platform talloze chatgroepjes waar goedkope sigaretten worden aangeboden. Genoemd wordt de chatgroep Sigaretten Handel met ruim tweeduizend leden die sloffen Marlboro aanbiedt voor 55 euro (normaal 82 euro).

Illegale tabaksfabrieken

De regionale krant voor Oost-Nederland constateert dat er steeds meer illegale, maar professioneel opgezette sigarettenfabriekjes worden gevonden in Nederland, de laatste tijd vooral in het oosten. Half februari deed de politie een inval bij een illegale fabriek in Hattem, waar 2,8 miljoen sigaretten in beslag werden genomen. Een maand eerder ontmantelde de FIOD een tabaksfabriek in Dronten, waar 72.000 kilo tabak werd aangetroffen. Deels was de tabak al klaar om elders tot sigaretten verwerkt te worden, het andere deel moest nog worden gedroogd.

Illegale productie verplaatst naar Nederland

De speciale afdeling van de fiscale opsporingsdienst FIOD die zich met illegale tabaksproductie en -handel bezighoudt, Team Smoke, ziet volgens De Stentor de laatste jaren een opleving van de illegale tabaksproductie in Nederland. De productie heeft zich verplaatst uit Oost-Europa naar Nederland, omdat de opsporing in die landen strenger werd. De centrale ligging en logistieke mogelijkheden, in combinatie met relatief lage straffen maken Nederland aantrekkelijk voor de bendes achter de illegale tabak.

Sinds 2013 zijn volgens de FIOD in Nederland 37 illegale tabaksfabrieken opgerold. De voorlopige piek lag in 2018 (12 fabrieken) en 2019 (9 fabrieken). In 2020 werd maar één fabriek gevonden, maar in de eerste weken van dit jaar dus alweer twee.

Tweederde komt van tabaksindustrie zelf

Illegale en gesmokkelde tabak is voor de tabaksindustrie telkens weer het argument om de overheid te waarschuwen voor hogere tabaksaccijns of andere beperkende maatregelen. Vandaar dat de industrie zelf belang heeft bij de illegale handel. In 2018 stelden onderzoekers van de Universiteit van Bath in het wetenschappelijk tijdschrift Tobacco Control dat naar schatting tweederde van alle gesmokkelde sigaretten van de tabaksindustrie zelf afkomstig is. Linksom of rechtsom weet de industrie zo (jonge) rokers aan zich te binden.

NVWA: ‘Enkele boetes uitgedeeld’

Die rokers worden via social media gemakkelijk bereikt. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), geconfronteerd met de hierboven genoemde Instagram-accounts, stelt via een woordvoerder: “De verkoop van tabak via social media is, op basis van de Tabaks- en rookwarenwet, strikt genomen niet verboden. De verkopers moeten dan wel aan alle eisen voldoen, zoals het naleven van de leeftijdgrens, producteisen en het reclameverbod (inclusief het uitstalverbod). De aangehaalde voorbeelden lijken daar niet aan te voldoen. De NVWA zal deze signalen dan ook in onderzoek nemen.

“De NVWA houdt toezicht op platforms, zoals Facebook, Instagram, Markplaats; dat heeft de afgelopen periode geleid tot enkele boetes en soms het laten verwijderen van posts/accounts. Het doel is de overtreding te doen opheffen. Zo wordt de post op deze (social) media op verzoek van ons verwijderd. Daarnaast kan er onderzoek worden gedaan naar het bedrijf dat de post voor Nederland heeft geplaatst, en zijn bedrijfsvoering. Dat heeft in het verleden aanvullend nog in enkele gevallen geleid tot een maatregel. De hoogte van deze boete is 450 euro.”

Instagram leeft eigen regels niet na

Heel actief klinkt dat niet en de in dit artikel genoemde accounts zijn ruim twee weken na de reactie van de NVWA op een na nog actief. Instagram doet ondertussen ook niets om deze accounts te verwijderen, terwijl die tegen het eigen beleid van het platform ingaan. “Instagram is geen plek voor het steunen of aanprijzen van terrorisme, georganiseerde misdaad of haatgroepen”, staat in de richtlijnen voor de community. “Het aanbieden van seksuele diensten, het kopen of verkopen van wapens, alcohol en tabaksproducten tussen privépersonen, en het kopen en verkopen van illegale drugs of geneesmiddelen op recept (zelfs als dit legaal is in jouw regio) is niet toegestaan.”

Actiever beleid is nodig

Tabaksverkoop via social media is een schimmige wereld, die zich moeilijk laat controleren. Een Instagram-account dat wordt verwijderd, komt vaak meteen weer terug onder een net iets andere naam. Het account sigaretten.038 meldde in januari: “We are back. Vorig account verwijderd.” Dit account is inmiddels ook alweer vervangen door sigaretten_038 met de mededeling: “Vorige account verwijderd”.

Het is duidelijk dat hier veel actiever beleid nodig is. Een wettelijk verbod op tabaksverkoop via social media zou de handhaving vereenvoudigen, net als een wettelijke vastgestelde minimumprijs voor tabak. Dan is immers direct zonneklaar wat de handhavers te doen staat.

TabakNee heeft de lijst met 73 gevonden accounts van sigarettenaanbieders gerapporteerd bij de NVWA. 

Lees ook deel 1 in deze serie: BAT heeft vrij spel op social media: jongeren bestookt met alternatieve tabaksproducten; deel 3: Jonge rokende vrouwen vervangen op social media de Marlboro-man; deel 4: Tabaksindustrie lokt pubers met erotiek in de val; deel 5: Alleen massaal rapporteren kan rook-selfies van Instagram krijgen; en deel 6: JTI bestookt jongeren met sluikreclame voor tabak op Instagram en Facebook.