NSO Retail, de brancheorganisatie van tabaksverkopers, heeft met een brief aan staatssecretaris Van Ooijen (VWS) en Tweede Kamerleden geprobeerd het vergunningstelsel voor tabaksverkoop tegen te houden. TabakNee telde ondertussen al 75 nieuwe tabakszaken van of nabij supermarkten sinds 2021.

Door de webredactie

NSO Retail, de brancheorganisatie van tabaksverkopers, heeft in maart gepoogd de politieke besluitvorming over een vergunningstelsel voor tabaksverkoop te beïnvloeden. Na het Tweeminutendebat Leefstijlpreventie van 8 maart, waarin de Kamerleden Anne Kuik (CDA) en Eva van Esch (PvdD) in een motie de regering verzochten een vergunningstelsel voor tabaksverkoop in te voeren, stuurde NSO op 10 maart per mail een brief aan staatsecretaris Maarten van Ooijen (Preventie, CU) met argumenten om daarvan af te zien. Een kopie van de brief ging naar de woordvoerders Preventie en EZK (MKB) in de Tweede Kamer, met het oog op de stemming over de motie die op 14 maart stond gepland.

De brief, recent gepubliceerd op de webpagina waarop de overheid contacten met de tabaksindustrie publiceert, bereikte niet het beoogde effect. De motie werd met 81 stemmen aangenomen, waarbij overigens opviel dat de ChristenUnie met alle rechtse partijen tegen de motie stemde omdat partijgenoot Van Ooijen de motie op 8 maart had ontraden. In een reactie per mail liet het ministerie van VWS op 30 maart NSO weten de brief naast zich neer te leggen in verband met artikel 5.3 van het WHO Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging dat verdragspartners voorschrijft te voorkomen dat de tabaksindustrie invloed kan uitoefenen op het tabaksontmoedigingsbeleid. “Het ministerie gaat daarom niet verder in op deze mail”, aldus het antwoord.

NSO bagatelliseert aantal nieuwe winkels

NSO voert in zijn brief aan dat het wel mee zou vallen met de toename van het aantal verkooppunten van tabak. In de periode van 1 januari 2022 tot 1 maart 2023 zouden er 46 nieuwe verkooppunten zijn geopend en 38 zijn gesloten, wat zou neerkomen op een toename van 8 winkels. Volgens de brancheorganisatie staan tussen 1 maart en 1 juli 2024, als tabaksverkoop uit de supermarkten wordt verbannen, niet meer dan 41 nieuwe winkels in de planning.

Uit een analyse door TabakNee blijkt echter dat de cijfers aanmerkelijk hoger liggen. We onderzochten vestigingsgegevens met behulp van de websites Bedrijvenmonitor en Company.info, die gebruikmaken van data van de Kamer van Koophandel. Daarnaast biedt de website met officiële bekendmakingen van de overheid informatie over vergunningaanvragen voor verbouwingen van winkelruimtes, waarbij de nieuwe bestemming wordt vermeld. Gegevens uit deze bronnen zijn gecombineerd met Google Maps en berichten op sociale media en in de lokale pers.

70 tabakszaken in de buurt van supermarkten

De Bedrijvenmonitor laat zien dat in 2021 en 2022 een 150-tal nieuwe tabakszaken zijn ingeschreven in het handelsregister. Voor een deel gaat het daarbij ook om overnames van bestaande zaken, die zijn niet in onze analyse meegenomen. In het eerste kwartaal van 2023 zijn er nog eens 25 tabakswinkels bijgekomen. In 75 gevallen betreft het sinds 2021 tabakswinkels die zijn geopend door eigenaren van naastgelegen supermarkten (50) of tabaks- en gemakszaken die zich vestigen in de buurt van een ketensupermarkt die niet door een franchise-ondernemer wordt geëxploiteerd (25 zaken, waaronder 10 Primera’s). De ondernemers van deze laatste categorie zien er kennelijk brood in om in de buurt van een supermarkt een tabakszaak te beginnen. In 14 gevallen betreft het tabakszaken die worden gevestigd vlak bij Albert Heijn-supermarkten die door het supermarktconcern zelf worden geëxploiteerd. Of daarbij afspraken zijn gemaakt is vooralsnog onbekend.

Plus-ondernemers zijn het meest actief met het openen van eigen tabakszaken, we telden er 25 sinds 2021. In een reactie laat een woordvoerder van Plus weten dat de keten “in lijn met de wet- en regelgeving per 2024 met de verkoop van rookwaren” te stoppen. “Vanuit Plus faciliteren we geen tabakswinkels.”

Na de Plus-ondernemers volgen 10 Jumbo-eigenaren met eigen tabakswinkels en 7 AH-uitbaters. DekaMarkt begon met een pilot in samenwerking met Primera in drie supermarkten in Noord-Holland. Ook vonden we enkele voorbeelden van Coop-eigenaren. Coop is in 2021 overgenomen door Plus, dat daarmee de derde supermarkt van Nederland werd.

Supermarkteigenaren zoeken de rand van de wet op

De supermarkteigenaren doen in de meeste gevallen niet geheimzinnig over hun motieven. Ze noemen het aanstaande verkoopverbod voor supermarkten als reden om een eigen zaak te openen. “Voor de traffic heb ik de tabaksklanten nodig, anders gaan ze hun sigaretten elders kopen en doen ze daar ook meteen de dagelijkse boodschappen”, zegt Froukje Mulder, Jumbo-eigenaar in Stadskanaal die in april 2022 naast de winkel een Giftclub opende, in een artikel in NSO Retail.

De eigenaren zoeken ook de rand van de wet op, blijkt uit de opmerking van Plus-eigenaar Jeroen Bruggers in Winterswijk in de lokale pers: “Zo moet de winkel in een eigen pand gevestigd zijn. Ons geluk is dat ons pand aan de Dingstraat twee huisnummers heeft: Dingstraat 1 én 3. We konden dus een eigen tabaksspeciaalzaak onder het dak van de supermarkt maken.”

De complete lijst met nieuwe tabakswinkels is elders op deze site te vinden. We zullen de lijst steeds met actuele informatie aanvullen.

Nieuwe inkooporganisatie tabak voor Spar

De gegevens laten zien dat de supermarktbranche druk bezig is met aanpassingen, vooruitlopend op het verkoopverbod van tabak dat in juli 2024 in moet gaan. Het laatste nieuws in dit verband is dat supermarktketen Spar via een nieuwe organisatie sigaretten en andere tabakswaren gaat inkopen. Voor die nieuwe organisatie, Coöperatie Retail Inkoopunie, is samenwerking gezocht met Primera en tabaksdistributeur Foox, zo meldt Distrifood. De inkoop verliep tot nu toe via de Superunie, een inkooporganisatie waar tien supermarktketens bij zijn aangesloten, waaronder Plus, Spar, Vomar en DekaMarkt.

Superunie gaat vanwege het aanstaande verbod op tabaksverkoop via de supermarkt stoppen met tabaksdistributie. Spar exploiteert echter ook Spar Expres-vestigingen in tankstations van Esso, waar nog tot 2030 rookwaren verkocht mogen worden. Tegen Distrifood zegt een woordvoerder van Spar: “Spar heeft een langdurige samenwerking met EG/Esso op de tankstations, waar rookwaren onderdeel van het assortiment zijn en tot uiterlijk 2030 ‘verkocht’ mogen worden, net zoals bij de samenwerking tussen AH/BP.”

Loden Last voor AH

TabakNee berichtte al verschillende keren over supermarkten die koste wat kost vast willen blijven houden aan tabaksverkoop zolang ze daar nog mogelijkheden toe zien. In maart kenden we de Loden Last toe aan AH-ceo Marit van Egmond, omdat Albert Heijn weigert als marktleider het goede voorbeeld te geven en, net als eerder Lidl deed, de tabak nu al de deur uit te doen. In plaats daarvan opent de supermarktketen in straf tempo AH to go’s in BP-benzinestations om toch tabak te kunnen blijven verkopen.

Eerder schreven we over supermarkten die in zee gaan met formules van Convenience Concept, het formulehuis van tabaksdistributeur Lekkerland. Dat betreft onder meer de tabaks- en gemaksformules Smaakgilde Compleet, SPOT, Tobacconist, Cigo, Giftclub en Kansspelclub. In december beschreven we ook al een aantal voorbeelden van door supermarkten geopende tabakswinkels, in aanvulling op voorbeelden die we eerder uit vakpers en lokale media opdiepten.

Vergunningstelsel is noodzaak

De bevindingen onderstrepen de noodzaak van een vergunningstelsel voor tabaksverkoop, waar de Tweede Kamer als gezegd inmiddels toe heeft besloten met de aanname van de motie Kuik en van Esch. Het ministerie van VWS moet voor het einde van dit jaar laten weten hoe het deze motie in praktijk gaat brengen.