Met een aandeel van 20 procent in de tabaksverkoop in Nederland draagt Albert Heijn (mede)verantwoordelijkheid voor 4.000 tabaksdoden per jaar. In plaats van daar iets aan te veranderen, zoekt AH zo lang mogelijk de mazen van de wet om tabak te blijven verkopen. Daarom gaat de Loden Last 2023 naar AH’s CEO Marit van Egmond.

Door Bas van Lier

Werkgeversorganisatie VNO-NCW is in voorbije jaren een effectief pleitbezorger voor de tabaksindustrie gebleken en bij de VVD vond zij een gewillig oor. Elk jaar dat deze kompanen van de tabaksindustrie accijnsverhogingen en andere effectieve antitabaksmaatregelen hielpen tegenhouden, zal op termijn tot tienduizenden nieuwe sterfgevallen leiden die voorkomen hadden kunnen worden. Uit alle genomineerden eindigden beiden hoog op de shortlist voor de Loden Last, de nieuwe onderscheiding van TabakNee voor de persoon of organisatie die in belangrijke mate medeverantwoordelijkheid draagt voor de 20.000 doden die jaarlijks in Nederland vallen als gevolg van tabaksgebruik.

Maar de Loden Last 2023 gaat uiteindelijk naar Marit van Egmond, CEO van Albert Heijn. Met de onderscheiding hekelen TabakNee en Rookpreventie Jeugd de weigering van marktleider Albert Heijn om eerder dan de wet het voorschrijft te stoppen met de verkoop van tabak, terwijl de supermarkt steeds zegt de consument te willen helpen bij het maken van gezondere en duurzamere keuzes. In werkelijkheid wil AH zo lang dat kan vasthouden aan de inkomsten uit tabaksverkoop en voorkomen dat die opbrengsten in de zakken van concurrenten belanden. “Het is een dilemma. Het is een vraagstuk waar we met z’n allen over na moeten denken. Want als wij ermee stoppen, dan stuur je ze ergens anders heen”, zei Van Egmond in 2020 tegen het AD.

AH houdt vast aan tabak

Zolang de discussie over het stoppen met tabaksverkoop in supermarkten loopt, heeft Albert Heijn geweigerd om – zoals Lidl wel deed – eigenstandig te besluiten de tabaksverkoop op te geven. En sterker nog, het concern gaat mee in de trend onder supermarkteigenaren om ook na juli 2024, als het verkoopverbod voor supermarkten eindelijk ingaat, nog te blijven profiteren van tabaksverkoop. Met een snelle uitrol van AH to go-winkels bij BP-tankstations blijft het bedrijf in ieder geval tot 2030 betrokken bij tabaksverkoop. Tankstations kunnen tot 2030 tabak blijven verkopen.

Het zou ons zelfs niet verbazen als Ahold Delhaize, het moederbedrijf van AH, op een gegeven moment de overname bekendmaakt van de een of andere keten van tabakszaken. Toen eind jaren 80 van de vorige eeuw de supermarkten de verkoop van wijn en bier dreigden kwijt te raken, nam Ahold snel Gall & Gall over om die verkoop veilig te stellen.

25 jaar bij Ahold

Marit van Egmond (49) studeerde levensmiddelentechnologie aan de HAS in Den Bosch en volgde managementopleidingen van Ahold aan Harvard Business School en Cornell University. In 1997 begon ze haar loopbaan bij Ahold. In 2014 trad ze toe tot de directie van Albert Heijn, om in februari 2019 Wouter Kolk op te volgen als CEO. Van Egmond is dus vanaf het begin bij de discussie over tabaksverkoop (mede)verantwoordelijk voor het beleid van AH op dit punt. En de kern van dat beleid is: zo lang mogelijk doorgaan met de verkoop van tabak tot de wetgever het verbiedt. Op dit punt zal de marktleider nooit voor de troepen uitlopen. Met het afschermen van de tabak ging het net zo: AH deed er een halfslachtige proef mee, maar wachtte vervolgens tot de overheid het afdekken wettelijk oplegde. “Er zijn nog veel mensen in ons land voor wie tabak onderdeel is van het vaste boodschappenpatroon”, zei Van Egmond in 2020 tegen het AD. “Ik zie het als mijn verantwoordelijkheid om te inspireren en te informeren. Maar om de verkoop te schrappen, is een grote stap.’’

AH’s tabaksomzet: € 1 miljard

Albert Heijn heeft met inmiddels 1.200 winkels in Nederland een marktaandeel van 37 procent. De totale supermarktomzet in Nederland wordt door de onderzoeksbureaus IRI en Nielsen op 46,5 miljard euro gesteld. De omzet van Albert Heijn ligt dus in de buurt van 17 miljard per jaar. In supermarkten ligt het aandeel van tabak in de omzet tussen de 6 en 8 procent, wat betekent dat de tabaksomzet van Albert Heijn op meer dan een miljard euro uitkomt (de marge op tabak is minimaal: AH houdt er zo’n 50 miljoen euro winst aan over).

Dat geeft een kruidenier niet zomaar weg. Maar in plaats van dat eerlijk toe te geven, wringt Van Egmond zich in publieke optredens in allerlei bochten om het niet zo hard te hoeven zeggen. “Waarom gaat Albert Heijn met sigarettenverkoop door tot 2024?”, vroeg Eric Smit vorig jaar in de podcast ‘Geld of je leven’ aan Van Egmond. Na drie seconden stilte, antwoordt zij: “Nou ja, dit is de meest moeilijke vraag die je me kan stellen.” Want de topvrouw vindt het heel goed dat de overheid het besluit tot het verkoopverbod heeft genomen. Het had wat haar betreft zelfs eerder gemogen, maar dan wel voor alle verkooppunten op hetzelfde moment.

Maar de oproep van tientallen gezondheidsorganisaties een jaar geleden aan het adres van de supermarkten om al eerder met de tabaksverkoop te stoppen, legden AH en andere supermarkten naast zich neer. Hetzelfde gebeurde in reactie op een petitie van artsen in september. En ook de oproep van huisarts Rinske van Goor in de Volkskrant – “Albert Heijn, neem je verantwoordelijkheid. Of verander anders je naam in Magere Heijn.” – liet de supermarkt onbeantwoord.

‘Ik vind het heel erg lastig’

In hetzelfde interview zegt Van Egmond: “Dit zijn gesprekken waar we met zijn allen natuurlijk al lang mee bezig zijn en waarbij het er dan ook over gaat hoe we mensen helpen om te stoppen met roken. Hoe kom je dan tot die generatie die tabaksvrij is, en daar hoort ook gewoon echt gedragsverandering bij en bij gedragsverandering horen veel meer interventies dan… als we het niet verkopen.”

Smit merkt het ongemak van Van Egmond en daarop antwoordt zij: “Ik vind deze gewoon heel erg lastig. Ik heb zelf in mijn leven nooit gerookt, ben nooit in de verleiding geweest om te roken, dus ik kan het heel erg makkelijk zeggen dat te doen [stoppen met de verkoop, red]. Maar als je dan praat met mensen die roken, dan zie ik gewoon dat ze hulp nodig hebben, dat ze het anders willen.”

Toch weer de eigen keuze

Na nog wat van dit soort bochtenwringerij komt het hoge woord eruit: “Mijn aarzeling zit op gedragsverandering en daarin geloof ik dat iedereen zelf de keuze wil hebben in Nederland of je wel of niet je gedrag wil aanpassen.” Met andere woorden, roken is een eigen keuze van het individu en zolang Albert Heijn kan zal de supermarkt aan die keuze blijven verdienen.

Daarmee laat Van Egmond haar ware gezicht zien. Want als je ziet dat ‘rokers hulp nodig hebben, dat ze het anders willen’, dan moet je ze niet geld uit de zakken blijven kloppen, maar rokers die willen stoppen juist niet langer in de verleiding brengen.

Bovendien is de kern van deze zaak dat kinderen beschermd moeten worden tegen een levenslange nicotineverslaving. Om die reden moet het aantal verkooppunten drastisch omlaag. Want alleen dan is een effectieve controle op de leeftijdsgrens voor aankoop van tabak mogelijk.

Clean Air Nederland berekende in 2019 al eens dat Albert Heijn ‘de grootste drugsdealer van Nederland’ is, die verantwoordelijkheid draagt voor een vijfde van alle sterfgevallen als gevolg van het roken: 4.000 tabaksdoden per jaar. Dat is een zware last waar Albert Heijn zich allang van had kunnen bevrijden, maar die Van Egmond verkiest zo lang mogelijk met zich mee te torsen. Vandaar onze onderscheiding met de Loden Last 2023.

Reactie Albert Heijn

Albert Heijn stuurde de volgende reactie:

“Albert Heijn is groot voorstander van de beweging naar een rookvrije generatie. De voorwaarde om een blijvende gedragsverandering en een rookvrije generatie te realiseren is dat alle verkopende partijen en andere betrokken spelers, groot en klein, hier samen en gelijktijdig in optrekken. De overheid heeft aangekondigd dat tabaksverkoop per 2024 bij supermarkten stopt en bereidt daarvoor wetgeving voor. Vanzelfsprekend zullen we ons hieraan houden. De aannames, insinuaties en conclusies van de auteur in het artikel op basis van eerdere interviews herkennen we niet.”