Nu er nieuwe regelgeving ingaat waarbij tabaksfabrikanten moeten gaan meebetalen aan het opruimen van de vervuiling door peuken, ligt het gevaar op de loer dat ze dat gaan gebruiken om zich te presenteren als ‘milieuvriendelijk’. Een Ierse antirookgroep waarschuwt daarom voor ‘greenwashing’.

Door de webredactie

Ieder jaar worden er wereldwijd naar schatting 5,6 biljoen sigaretten gerookt, waarvan tweederde als peuk op straat of in het milieu belandt. Filters bevatten plastics en zijn daardoor de grootste plasticvervuilers in zwerfafval. De Europese Unie heeft een richtlijn opgesteld die ervoor moet zorgen dat het gebruik van Single Use Plastics (SUP, wegwerpplastic) zal verminderen, zodat dat plastic niet meer in het milieu terechtkomt met alle negatieve gevolgen die dat met zich meebrengt.

Uit die SUP-richtlijn komt voort dat per 1 januari 2023 in Nederland een uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (UPV) voor onder andere tabaksfabrikanten is gaan gelden, waarmee ze deels verantwoordelijk worden gemaakt voor de kosten die gemoeid zijn met het opruimen van zwerfafval dat door hun producten ontstaat. Ook moeten producenten consumenten informatie gaan geven over hoe zij zwerfafval kunnen voorkomen.

Tabaksindustrie als ‘wereldverbeteraar’

In andere Europese landen wordt op vergelijkbare wijze uitvoering aan de SUP-richtlijn gegeven. Zo komt het dat de Ierse antirookorganisatie TobaccoFree Research Institute of Ireland (TFRI) zorgen heeft geuit over de draai die de tabaksindustrie aan deze nieuwe verplichting gaat geven. De industrie heeft er middels lobby en marketing immers een handje van te doen alsof ze het beste met de wereld voorheeft, terwijl ze grof geld verdient aan de nicotineverslaving van haar klanten. Een verslaving die moeilijk op te geven is doordat de tabaksindustrie haar producten met allerlei toevoegingen extra verslavend maakt.

Nadat in de jaren 50 van de vorige eeuw duidelijk werd dat roken kanker kan veroorzaken, voegde de tabaksindustrie filters aan sigaretten toe, die rokers moesten laten geloven dat sigaretten daarmee minder schadelijk voor de gezondheid zouden zijn. Een fabeltje, zo is gebleken. Filters die worden weggegooid zijn niet alleen nutteloos voor de gezondheid, maar ook nog eens schadelijk voor het milieu. Precies om die reden besloot het kabinet vorig jaar onderzoek te laten doen naar manieren om het filterafval drastisch te verminderen, inclusief de optie om het plastic filter helemaal te verbieden. De uitkomst van dat onderzoek wordt binnen enkele weken verwacht.

Nu ligt volgens de TFRI op de loer dat de industrie de SUP-richtlijn gaat gebruiken om te claimen dat ze ontzettend milieubewust bezig is. Dit wordt ‘greenwashing’ genoemd – het ‘groen wassen’ van bedrijfsvoering door er zo’n draai aan te geven dat de consument de indruk krijgt dat die ‘nobele’ tabaksindustrie er alles aan doet om het milieu te ontzien en de wereld te verbeteren.

Greenwashing in Frankrijk

TFRI is een samenwerking van het Office of Tobacco Control en ASH Ireland en de moederorganisaties daarvan: de Irish Cancer Society en de Irish Heart Foundation. Directeur van TFRI en hoogleraar longziekten Luke Clancy onderbouwt zijn waarschuwing met een verwijzing naar Frankrijk, waar eerder al vergelijkbare wetgeving werd ingevoerd. Volgens Clancy wist de tabaksindustrie daar de maatregelen naar haar hand te zetten. “Ze waren betrokken bij het opzetten van een stichting die zich ging inspannen om afval op te ruimen”, zegt Clancy tegen Newstalk. “Maar het is een kwaadaardige industrie die ontzettend veel doden op haar geweten heeft. Alleen al in Europa jaarlijks 700.000 en in Ierland 6.000. Ondertussen doen ze zich voor als beschermers van het milieu.”

Litterati-app gesponsord door Philip Morris

In Nederland kwam het gevaar van ‘greenwashing’ ter sprake tijdens Wereld Niet Roken Dag in mei 2022, die gericht was op de milieuvervuiling die uit roken voortkomt. Een voorbeeld van ‘greenwashing’, zo bleek toen, is de sponsoring van de Litterati-app door Philip Morris. Met deze app kunnen opruimers van zwerfafval foto’s delen van de locaties waar ze afval hebben opgeruimd, maar Philip Morris gebruikt de app ook om allerlei data te verzamelen.

Nadat TabakNee eerder al had gepubliceerd over de samenwerking van Japan Tobacco International (JTI) met de overheid, werden er Kamervragen gesteld over de Green Deals Schone Stranden. JTI gebruikte deze overeenkomst, die moest leiden tot minder peuken op het strand, om reclame voor zichzelf te maken. Bovendien overtrad de overheid met de samenwerking het internationale FCTC-verdrag waarin staat dat overheden de industrie op afstand dienen te houden. In dat verdrag is ook een artikel over milieu opgenomen.

WHO: Tabaksindustrie schaadt het milieu

De milieuschade van tabaksproducten zit hem niet alleen in de filters die in het zwerfafval belanden. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) becijferde in het kader van World No Tobacco Day 2022 dat om tabaksproducten te kunnen maken, er ieder jaar 600 miljoen bomen worden gekapt, 84 miljoen ton CO₂ wordt uitgestoten (een versterker van het broeikaseffect) en 22 miljard liter water nodig is. De WHO waarschuwde daarom ook al voor greenwashing: de tabaksindustrie is op geen enkele manier goed voor het milieu.

De Nederlandse overheid doet er goed aan de goede intenties van de tabaksindustrie met een korreltje zout te nemen en er zorg voor te blijven dragen dat de industrie de nieuwe regelgeving niet misbruikt om zichzelf beter voor te doen dan ze is. Als de tabaksindustrie immers echt bij zou willen dragen aan een betere wereld, zou ze direct alle tabaksfabrieken stilleggen en alle tabaksproducten uit de schappen halen. Alleen dan wordt de volksgezondheid beter beschermd en zal de druk die tabaksproducten op het milieu leggen daadwerkelijk verminderen.