Morgen, 31 mei, is het Wereld Niet Roken Dag. Dit jaar is het thema ‘poisoning our planet’, om aandacht te vragen voor de schadelijke gevolgen van tabaksproducten voor het milieu. Tabaksfabrikanten proberen ondertussen met groene initiatieven hun imago op te krikken.

Door de webredactie

Om tabaksproducten te kunnen maken, worden er ieder jaar 600 miljoen bomen gekapt, wordt er 84 miljoen ton CO₂ uitgestoten (een versterker van het broeikaseffect) en is er 22 miljard liter water nodig. Dat zijn de droge cijfers over de gevolgen voor het milieu van de productie van tabak die verzameld staan op de speciale website van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) voor Wereld Niet Roken Dag 2022 op 31 mei.

Ieder jaar heeft deze dag een thema waarmee aandacht wordt gevraagd voor een van de vele redenen om te stoppen met tabaksgebruik. Dit jaar is het thema ‘poisoning our planet’ (vergiftiging van onze planeet), omdat tabaksproducten niet alleen slecht zijn voor de gezondheid, maar ook voor het milieu.

Eenmaal gebruikt, is een tabaksproduct ook vervuilend, want peuken (jaarlijks zo’n 4,5 biljoen), maar ook restanten van nicotinepouches, batterijen en plastics van e-sigaretten worden weggegooid en belanden in het milieu. “Onderzoekers hebben restanten van peuken in de magen van 70 procent van de zeevogels en 30 procent van de zeeschildpadden aangetroffen”, zo geeft dr. Rüdiger Krech van de WHO als voorbeeld tijdens het recente WHO-webinar Talking Trash, waarin er meer inzicht wordt gegeven over de invloed van de tabaksindustrie op milieuvervuiling.

Imago verbeteren met greenwashing

Ondertussen probeert de tabaksindustrie te doen alsof ze het beste met de wereld voorheeft door nieuwe tabaksproducten te promoten die minder schadelijk voor de gezondheid zouden zijn en door met ‘groene’ initiatieven te komen. Volgens de WHO probeert de industrie daarmee haar imago te ‘greenwashen’ (doen alsof je milieubewust bent, terwijl het tegendeel waar is) en af te leiden van alle schade die ze veroorzaakt. Een voorbeeld van ‘greenwashing’ is de sponsoring van de Litterati-app door Philip Morris. Met deze app kunnen opruimers van zwerfafval foto’s delen van waar ze afval hebben opgeruimd, maar Philip Morris gebruikt de app ook om allerlei gegevens te verzamelen.

Miljoenen doden door milieuvervuiling

Er is veel te winnen door ook vanuit milieuoverwegingen tabak terug te dringen. Dr. Maria Neira van de WHO vertelt tijdens het webinar dat er jaarlijks wereldwijd 13 miljoen mensen overlijden aan de gevolgen van milieuvervuiling, waarvan 7 miljoen ten gevolge van luchtvervuiling. “Dit zijn doden die voorkomen kunnen worden als we stoppen met het vergiftigen en vernietigen van de natuur. Door de aarde te redden, redden we mensen.” Deze cijfers gaan over vervuiling in het algemeen, maar de tabaksindustrie draagt daar belangrijk aan bij.

Artikel 18 FCTC-verdrag gaat over milieu

Dr. Blanco, hoofd van het FCTC-secretariaat, wijst erop dat in het FCTC-verdrag van de WHO, dat door meer dan 180 landen is ondertekend (inclusief Nederland en alle andere Europese lidstaten), een artikel is opgenomen over het milieu. In artikel 18 staat: Bij de uitvoering van hun verplichtingen uit hoofde van dit Verdrag komen de partijen overeen terdege rekening te houden met de bescherming van het milieu en de gezondheid van personen in relatie tot het milieu met betrekking tot de tabaksteelt en -productie op hun respectieve grondgebied.

Negen van de tien grootste verbouwers van tabak zijn volgens dr. Blanco ontwikkelingslanden waar water regelmatig schaars is maar dat desondanks wordt gebruikt om tabak te kweken, een plant die veel water nodig heeft. Bovendien belanden gebruikte chemicaliën en pesticiden in het grondwater, wat weer voor nieuwe problemen zorgt.

Keving Genga vertelt tijdens het webinar hoe het landschap van Kenia door de jaren heen is veranderd: “Bossen werden gekapt, de bodem verarmde, rivieren droogden op.” Ook heeft hij gezien hoe de arbeidsomstandigheden maken dat boeren Green Tobacco Sickness (nicotinevergiftiging) krijgen (overigens gaat dat ook vaak om kinderen, zoals is aangetoond in Indonesië).

Onderdeel van het bestrijden van de schadelijke effecten van het verbouwen van tabak, is tabaksboeren proberen te laten switchen naar het verbouwen van een ander gewas, dat minder schadelijk voor hun gezondheid en voor het milieu is. Kenia heeft daar een overheidsprogramma voor ingesteld. En in Zimbabwe overwegen boeren over te stappen op het verbouwen van cannabis.

Terugdringen plastics in het milieu

Landen ondernemen al actie om de vervuiling die door de tabaksindustrie en haar producten wordt veroorzaakt tegen te gaan. Frankrijk wil het aantal weggegooide peuken bijvoorbeeld met 40 procent verminderen voor 2027. Daartoe heeft het land wetgeving aangenomen gebaseerd op de Europese SUP-richtlijn (Single Use Plastic) die is bedoeld om de impact van weggegooid plastic te verminderen – er zitten plastics in sigarettenfilters. Volgens Manuelle Begunot van het Comité Nationale Contre le Tabagisme (CNCT) is het principe ‘de vervuiler betaalt’ in Frankrijk toegepast, zo vertelt ze tijdens het webinar. De tabaksindustrie zal de kosten die steden maken om peuken op te ruimen, moeten gaan vergoeden.

Ook in Nederland moet de industrie gaan betalen

In Nederland gaat er vanaf 5 januari 2023 een soortgelijke maatregel gelden. Dan worden tabaksfabrikanten gedeeltelijk verantwoordelijk gemaakt voor de kosten van het opruimen van peuken. Dat gaat voor veel gezondheids- en antirookorganisaties niet ver genoeg. Zij hebben de overheid opgeroepen het sigarettenfilter te verbieden.

Andy Rowell, directeur van het Tobacco Tactics Team dat deel uitmaakt van de University of Bath, benadrukt tijdens het webinar dat de tabaksindustrie haar imago probeert op te krikken door te beweren dat ze in transitie is en met nieuwe producten een betere wereld wil creëren. Rowell: “Geloof hen niet. Dit is een gevaarlijke industrie die de helft van haar klanten op de lange termijn doodt en die ook de planeet om zeep helpt.”

Lees ook het artikel: ‘Big Tobacco is killing the planet. No smokescreen should be allowed to hide that’ in The Guardian van dr. Vinayak Prasad, programmamanager WHO Tobacco Free Initiative, en Andy Rowell, senior research fellow, University of Bath Tobacco Control Research Group.

Het Trimbos-instituut organiseert morgen t.g.v. Wereld Niet Roken Dag van 15-17 uur een gratis online nascholing ‘milieu-effecten van tabak’. Sprekers: Esther Croes, Marieke van Aerde en Emma Koopman (Trimbos-instituut), Tim de Rooij (Save Your Butt), Karl Beerenfenger (Plastic Peuken Collectief), Wande de Kanter (Rookpreventie Jeugd). Deelnemen kan via trimbos.nl