De jongste editie van de vierjaarlijkse rapportage over gezondheid en welzijn van jongeren in Nederland laat zien dat het aantal jeugdrokers sinds de ondertekening van het Nationaal Preventieakkoord niet is afgenomen. Polderen helpt niet, het kabinet moet stevig ingrijpen om de doelen van de rookvrije generatie te bereiken.

Door Bas van Lier

Het nieuwe rapport ‘Gezondheid en welzijn van jongeren in Nederland’ (HBSC 2021) van Universiteit Utrecht, het Trimbos-instituut en het Sociaal en Cultureel Planbureau bewijst het falen van het Nationaal Preventieakkoord. Sinds dat akkoord eind 2018 is ondertekend zijn, zo blijkt nu opnieuw, tabaks- en alcoholgebruik onder scholieren in de leeftijd van 12 tot 16 jaar niet verder gedaald en in sommige gevallen zelfs licht gestegen. Ook in de cijfers over eten, drinken en bewegen deden zich geen veranderingen voor.

Het landelijke onderzoek, dat elke vier jaar wordt herhaald, maakt deel uit van het internationale onderzoek Health Behaviour in School-aged Children (HBSC), dat in samenwerking met de Wereldgezondheidsorganisatie de gezondheid en het welzijn van jongeren in Europa en Noord-Amerika volgt.

Geen verandering in cijfers over roken

In het veelomvattende onderzoek naar de gezondheid van middelbare scholieren wordt ook het middelengebruik (roken, alcohol, drugs) onder de loep genomen. Sinds 2001 is het percentage scholieren dat ooit in het leven heeft gerookt (dat wil zeggen: ten minste een paar trekjes van een sigaret heeft genomen) afgenomen van bijna de helft tot 17 procent in 2017. Dat laatste cijfer is in de afgelopen vier jaar niet veranderd.

Ook het aantal 12- tot 16-jarigen dat aangeeft de laatste maand nog te hebben gerookt is, na een halvering in de periode 2009-2013, al 8 jaar vrijwel stabiel. En dat is niet anders voor het percentage scholieren dat dagelijks rookt: in 2001 was dat nog 13 procent, in 2017 2,1 procent en in 2021 2,5 procent.

Onduidelijkheid over e-sigaret

Het rapport bevroeg leerlingen ook naar het gebruik van e-sigaretten. In het basisonderwijs geeft 2 procent van de jongeren aan ooit een elektronische sigaret te hebben gebruikt, tegenover 14 procent in het voortgezet onderwijs. Of in de gebruikte sigaret nicotine zat of niet is niet onderzocht. Bovendien is, zo geven de onderzoekers aan, de vraagstelling over het gebruik van e-sigaretten veranderd – hoe wordt niet vermeld –, wat de oorzaak kan zijn van de scherpe daling in de metingen van 2017 (27,5 procent) en 2021 (14 procent). Bovendien is de huidige rage van de wegwerp-e-sigaret onder jongeren pas ingezet nadat het onderzoek was afgesloten.

16 procent koopt tabak zelf

Van het aantal scholieren dat zegt in de afgelopen maand te hebben gerookt, zegt 16,3 procent de sigaretten zelf te kopen, ondanks de leeftijdsgrens van 18 jaar. Dat is een gemiddelde. Onder 16-jarigen is het percentage 20,8 procent, maar bij de 12- en 13-jarigen geeft toch ook al 13,2 procent aan dat ze zelf hun sigaretten kochten. 18 procent liet de sigaretten door anderen kopen, ruim 40 procent kreeg ze van vrienden, 10 procent van anderen en 5 procent van ouders.

Hogere accijns, minder verkooppunten

Het Centraal Bureau voor de Statistiek kwam in maart van dit jaar ook al tot de conclusie dat overgewicht, roken en alcoholgebruik nauwelijks zijn gedaald sinds de ondertekening van het Nationaal Preventieakkoord in 2018. Naar aanleiding daarvan kwamen we op deze site toen al tot de aanbeveling dat in ieder geval het tabaksbeleid uit het Preventieakkoord moet worden gehaald. Dat akkoord, een opzetje van de grootse lobbyclub van Nederland, VNO-NCW, blijkt immers geen enkel effect te sorteren. Het lukt ons in Nederland niet om te voorkomen dat kinderen beginnen met roken. De doelstelling van de tabaksparagraaf in het akkoord, minder dan 5 procent volwassen rokers in 2040 en geen enkele jeugdroker meer, ligt nog ver buiten bereik.

De belangrijkste oorzaak daarvoor is dat een structurele, jaarlijkse of zelfs halfjaarlijkse accijnsverhoging uitblijft. Op het laatste moment is die onder druk van VNO-NCW en de VVD uit het akkoord gehaald. De laatste accijnsverhoging dateert van 2020, terwijl verhoging van de prijs van tabak het meest effectieve middel is om het roken, met name onder jongeren, tegen te gaan. Argumenten die dat bestrijden kunnen allemaal in het rijk der fabelen worden ondergebracht.

Het hoge percentage jonge kinderen dat zelf tabak koopt geeft aan dat ook op het vlak van verkooppunten nog veel moet gebeuren. Weliswaar zal de online verkoop van tabak in 2023 en de verkoop via supermarkten per 2024 worden verboden, maar nu al is zichtbaar dat ondernemers zich daarop voorbereiden met het openen van aparte tabakswinkels. De overheid heeft daar vooralsnog geen enkele grip op, wat alleen met een vergunningstelsel te voorkomen is. Kortom: alleen stevig overheidsingrijpen kan uiteindelijk het aantal (jonge) rokers werkelijk doen dalen.