OPINIE
De verkoop van tabak via supermarkten domineerde twee weken geleden na een klassiek staaltje lobbywerk de discussie over leefstijlpreventie in de Tweede Kamer. Dat maakte opnieuw duidelijk dat er een vergunningstelsel moet komen waarmee de overheid de tabaksverkoop verder kan reguleren.

Door Bas van Lier

In de discussie rond het lot van de kleine supermarkt wanneer die de tabaksverkoop moet staken, zagen we eind maart de tabakslobby weer klassiek aan het werk. Winkeliers stuurden voorafgaand aan het Kamerdebat over leefstijlpreventie massaal mailtjes aan Kamerleden, waarin zij stelden zonder de omzet uit tabak niet te zullen overleven. Als de buurtsuper geen tabak meer heeft zullen mensen elders hun boodschappen gaan doen, waar ze in de buurt nog wel sigaretten kunnen vinden. En als de dorpssupermarkt verdwijnt, dan kwijnen ook de paar winkels daaromheen langzaam weg en raakt de leefbaarheid op het platteland in het geding.

De winkeliers bleken tot hun actie aangemoedigd door het Vakcentrum, hun brancheorganisatie, die tegenover de Volkskrant volhield daarover geen contact te hebben gehad met de tabaksindustrie. Zou het? Misschien inderdaad niet rechtstreeks. Maar het Vakcentrum zegt op de eigen website nauw samen te werken met het Centraal Bureau Levensmiddelen (CBL) en werkgeversorganisatie VNO-NCW, waarvan al vaker is gebleken dat zij regelmatig voor de belangen van tabaksfabrikanten opkomen.

En zo ging op initiatief van Caroline van der Plas van Boer Burger Beweging het grootste deel van de discussie over tabak in het leefstijlpreventie-debat over dit onderwerp. Zij kon naar eer en geweten beweren geen contact met de tabaksindustrie te hebben gehad. Maar bewust of niet verdedigde zij met verve een standpunt dat de tabaksfabrikanten niet zouden tegenspreken. Steeds weer voert de industrie de zielige winkeliers op die de dupe zouden zijn van accijnsverhogingen en ander tabaksontmoedigingsbeleid.

Distrifood: ‘Stop je energie in innovatie’

Staatssecretaris Van Ooijen (VWS) liet zich niet vermurwen en hield stevig vast aan het besluit om tabak per 2024 uit de supermarkten, groot en klein, te weren. Daarin kreeg hij afgelopen week bijval uit onverwachte hoek, namelijk van de hoofdredacteur van het supermarktenvakblad Distrifood, Peter Garstenveld. Hij snapt niet goed waarom supermarkten nog tabak willen blijven verkopen. Roken is immers onomstotelijk schadelijk voor de gezondheid. “Dat roept een morele vraag op: wil je als supermarkt, als onderdeel van de samenleving, daaraan bijdragen of ga je echt op zoek naar innovatieve alternatieven?”, schreef hij in een column.

Want, houdt Garstenveld de doelgroep voor, je kunt nu wel investeren in een aparte tabakszaak naast je supermarkt om het verlies op te vangen, maar dat zal uitstel van executie blijken. “De kans is groot dat de overheid gaat – lees moet – doorpakken. Eén van de scenario’s is dat er vergunningen komen op basis van loting voor één tabaksspeciaalzaak per gemeente plus 1 per 10.000 inwoners”, citeert Garstenveld het onderzoek van SEO Economisch Onderzoek van december 2021. “Het punt aan de horizon is de tabaksloze super. Stop je je energie in verzet ernaartoe of denk je nu al over omschakelen?”

Het eindspel is al begonnen

Sterker nog, het punt aan de niet eens zo verre horizon is de vrijwel tabaksloze samenleving. Het eindspel is allang begonnen. De tabaksindustrie probeert krampachtig met mooie woorden over ‘harm reduction’ het tij nog te keren, maar dat is een plaat die sinds de jaren 50 van de vorige eeuw al op staat en nu echt grijsgedraaid raakt. Eerst zouden sigarettenfilters beschermen tegen longkanker, toen kwamen de ‘light’ sigaretten die minder schadelijk zouden zijn, vervolgens de e-sigaretten en het laatste is de verwarmde sigaret. Steeds opnieuw blijkt ‘minder schadelijk’ een valse claim.

Overal in de wereld wordt ingezet op een rookvrije generatie door de leeftijdsgrens voor verkoop van tabak jaarlijks met een jaar te verhogen. Ook in Nederland wordt daar al over gedacht. En in ieder geval is in het Nationaal Preventieakkoord afgesproken dat in 2040 geen jongere onder de 18 jaar nog rookt en minder dan 5 procent van de volwassenen.

Nu inzetten op vergunningstelsel

Er is simpelweg geen toekomst voor een industrie met als businessmodel verslaving tot de dood erop volgt. Zo’n industrie moet nu definitief de voet dwars worden gezet met een sterke beperking van het aantal verkooppunten via een stringent vergunningstelsel. Tabak moet niet alleen zo snel mogelijk uit de supermarkten verdwijnen, maar ook uit de tankstations en gemakszaken, zodat de rookwaar alleen nog te verkrijgen is in aparte winkels waar niets anders wordt verkocht.

Want deze discussie gaat er niet over het rokers zo moeilijk mogelijk te maken om aan tabak te komen. Het punt hier is de bescherming van kinderen tegen een dodelijke verslaving. Elk jaar opnieuw blijkt dat minderjarigen veel te gemakkelijk aan sigaretten kunnen komen. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit heeft simpelweg de mensen niet om al die verkooppunten in de gaten te houden. Een vergunningstelsel is de enige manier om te voorkomen dat supermarkten nu overal aparte tabakszaken gaan openen. Laat voortaan de overheid bepalen waar tabak nog verkocht mag worden, in plaats van ondernemers die uiteindelijk toch aan de leiband lopen van de tabaksindustrie.

En die kleine buurtsupers die dreigen te verdwijnen? Laat die eens met Lidl gaan praten om te horen hoe die supermarkt zonder tabaksomzet weet te overleven.