OPINIE
Het kabinet ziet in de begroting voor 2022 af van een nieuwe verhoging van de tabaksaccijns. Opnieuw is duidelijk dat tabaksontmoediging nauwelijks prioriteit heeft in Den Haag en dat de tabakslobby er nog altijd een voet tussen de deur heeft.

Door Bas van Lier

Het is ze gelukt, de tabakslobby heeft een nieuwe verhoging van de accijns op tabak weten tegen te houden. Uit de gisteren gepubliceerde begrotingsstukken blijkt dat het kabinet de accijns op tabak ongewijzigd laat, ondanks de afspraak in het Nationaal Preventieakkoord dat de prijs van een pakje sigaretten stapsgewijs omhoog moet gaan naar minimaal 10 euro in 2023. Sigaretten kosten nu rond de 8 euro per pakje. Zonder een verhoging van opnieuw 1 euro in 2022 – net als in 2020 – zal het gestelde doel niet gehaald worden. Daarmee is het feitelijk failliet van de tabaksparagraaf in het Preventieakkoord getekend. Gezondheidsfondsen voor Rookvrij spreekt van een ‘onbegrijpelijk kabinetsbesluit’.

Lobby via de VVD heeft gewerkt

Hoe kan het dat afspraken op dit punt niet worden nagekomen? Dat is simpelweg het gevolg van de ontsnappingsclausule die de tabakslobby in 2018 via de VVD in het Preventieakkoord wist te manoeuvreren. Ruim een jaar geleden onthulde The Investigative Desk op Follow The Money hoe toenmalig VVD-Kamerlid Hayke Veldman, destijds woordvoerder tabak, wist te bedingen dat verdere accijnsverhogingen na 2020 afhankelijk zouden werden gemaakt van een evaluatie van effecten van de prijsverhoging met 1 euro in 2020. Zo’n evaluatie stond niet in eerdere conceptversies van het akkoord. 

“De staatssecretaris heeft het akkoord gesloten zonder belanghebbenden, dan is het aan de VVD om aan te geven wat onze wensen zijn”, was Veldmans verdediging. Hij was vooral bezorgd over de effecten van een accijnsverhoging voor tabaksverkopers in de grensstreken, omdat rokers massaal tabak over de grens goedkopere tabak zouden gaan kopen. Ook vermoedde hij dat verdere accijnsverhoging de illegale tabakshandel zou stimuleren. 

Hogere accijns leidt tot minder jonge rokers

Dat zijn een-op-een de vaste argumenten van de tabakslobbyisten tegen accijnsverhogingen, gebaseerd op door de tabaksindustrie betaalde onderzoeken die niet door onafhankelijk onderzoek worden bevestigd. Er is echter wel voldoende wetenschappelijk bewijs dat in landen waar goede track & trace-systemen en effectieve handhaving bestaan nauwelijks wordt gesmokkeld. Er is ook al vaak genoeg aangetoond dat de tabaksindustrie zelf achter de smokkel van sigaretten zat (bijvoorbeeld in Afrika en Europa). En daarbij: kinderen smokkelen niet en reizen ook niet de grens over om aan goedkope sigaretten te komen. Wat wel overtuigend wetenschappelijk is aangetoond is dat het structureel verhogen van tabaksaccijns direct zorgt voor een daling van het aantal kinderen dat met roken begint. De VVD maakt zich echter meer zorgen om een paar ondernemers in de grensstreek, dan om de gezondheid van de 20.000 tot 30.000 kinderen per jaar die verleid worden om met roken te beginnen.

RIVM: meer stoppers door accijnsverhoging

In juni van dit jaar wees de door het RIVM uitgevoerde evaluatie van de accijnsverhoging in 2020 uit dat daardoor 11 procent van de ruim 1.200 onderzochte mensen was gestopt met roken, bijna vier keer zoveel als het gemiddelde aantal rokers dat jaarlijks stopt (3 procent). Het RIVM hield er wel rekening mee dat de coronapandemie de cijfers heeft beïnvloed. Vanwege de reisbeperkingen konden er verder geen conclusies worden getrokken over de grenseffecten van de accijnsverhoging. Er komt daarom volgend jaar een vervolgonderzoek. 

TabakNee stelde niettemin vast dat de politiek op basis van het onderzoek alle reden had om de verdere accijnsverhogingen door te zetten.

Rookvrije generatie is nog ver weg

Nu blijkt dat daar geen sprake van zal zijn, wordt duidelijk hoe weinig prioriteit tabaksontmoediging bij het kabinet heeft, ook al beweert de begroting van VWS het tegendeel. Het kabinet neemt rustig medeverantwoordelijkheid voor weer 20.000 nieuwe tabaksdoden. Het doel van de rookvrije generatie (minder dan 5 procent volwassen rokers en geen enkel rokend kind meer in 2040) is verder weg dan ooit.

Tweede Kamer is aan zet

Alleen de Tweede Kamer kan het tij nog keren en bij de behandeling van de begroting een verhoging van de accijns op tabak zoals gepland afdwingen. Er ligt nog een motie van de Kamerleden Gündogan (Volt), Kuik (CDA) en Bikker (CU) die vraagt om een verhoging van de accijns met 1 euro in 2022, waarover nog gestemd moet worden. De keuze die voorligt: regeert de tabakslobby in Den Haag of beschermen we de gezondheid van onze kinderen?