OPINIE
Het langverwachte actieplan tegen het jeugd-vapen van staatssecretaris Karremans bevat weinig nieuws en loopt niet over van ambitie. Extra geld en bevoegdheden voor de NVWA waren al aangekondigd en verder moet een voorlichtingscampagne voor ouders en jongeren het verschil maken.

Door Bas van Lier

Dat het kabinet onderzoek gaat doen naar de haalbaarheid van een preventiefonds, waarmee de gezondheidsschade van roken en vapen verhaald kan worden op de nicotine-industrie, is feitelijk het belangrijkste nieuws in het langverwachte Actieplan tegen vapen dat staatssecretaris Vincent Karremans (Preventie, Jeugd en Sport, VVD) gisteren presenteerde. Zo’n preventiefonds, net door de CDA-fractie in de Tweede Kamer voorgesteld, laat volgens het principe ‘de vervuiler betaalt’ de industrie opdraaien voor de kosten die de samenleving maakt als gevolg van nicotinegebruik.

Voor het overige bevat het plan goedbeschouwd weinig nieuws. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) krijgt er structureel 3 miljoen euro bij om, onder andere, illegale vapes te bestrijden. Boetes op overtredingen van de Tabaks- en rookwarenwet gaan omhoog, er komt een voorlichtingscampagne over de gevaren van vapes en het kabinet laat een verkenning uitvoeren naar verhoging van de leeftijdsgrens voor aankoop van sigaretten, vapes en aanverwante producten van 18 naar 21 jaar. Het plan bevat verder vooral maatregelen die al staand beleid zijn of al eerder werden aangekondigd.

Geen echte barrière

In de inleiding van het plan schetst Karremans een ‘alarmerende toename van het aantal vapende jongeren’, de ‘ernstige gezondheidsrisico’s’ en de ‘hardnekkige verslaving’ die vapen met zich meebrengt. De staatssecretaris constateert verder dat jongeren nog te makkelijk aan vapes met smaakjes komen via illegale handelskanalen. “Dit moet stoppen en daarom worden in dit actieplan maatregelen aangekondigd die hieraan zullen bijdragen”, schrijft hij.

Maar de overtuiging dat nu werkelijk een barrière tegen de smaakjesvape wordt opgeworpen biedt dit plan niet. De NVWA krijgt er geld en bevoegdheden bij, maar verder moet de winst komen van betere samenwerking met de Douane en BOA’s bij gemeenten, een onderzoek naar illegale handelsstromen en een pleidooi bij de Europese Commissie om nu toch eindelijk eens de Tabaksproductenrichtlijn te gaan herzien. Dat laatste klinkt misschien daadkrachtig, maar is feitelijk het afschuiven van verantwoordelijkheid en het uitstellen van nieuw beleid met jaren.

Verantwoordelijkheid van ouders

België en Frankrijk voerden al een verbod op wegwerp-vapes in en de Tweede Kamer drong daar in juni ook al op aan, maar het Actieplan tegen vapen stelt dat in Nederland met het smaakjesverbod en de leeftijdsgrens van 18 jaar de facto al sprake is van een verbod. Dat een verbod op vapes voor eenmalig gebruik ook normstellend kan zijn en daarmee kan helpen bij de bestrijding van de vape-epidemie, wordt daarmee ontkend.

Zo’n norm zou ook ouders, leraren en zorgprofessionals helpen, bij wie Karremans ook nu weer een deel van de verantwoordelijkheid legt. Daarvoor komt het kabinet dit jaar met een ‘grote communicatie-inzet’ gericht op ouders en jongeren van 12 tot 16 jaar om ze bewust te maken van de schadelijkheid van vapes. De inzet bestaat uit “een PR- en mediacampagne, een nationale ouderavond en een activiteit met en voor jongeren rondom vapen”. Gezien de trackrecord van de overheid op het gebied van antirookcampagnes, wekt ook dit voornemen geen groot vertrouwen.

Slappe stophulp

Het plan bevat ook een aantal maatregelen die als nieuw worden gepresenteerd, maar al beleid zijn. Wetgeving die zorgt dat e-sigaretten vanaf 2026 alleen nog in tabaksspeciaalzaken verkocht mogen worden en neutrale verpakkingen moeten krijgen is al in de maak en accessoires zoals losse mondstukken voor vapes met smaakjes zijn al verboden.

Tot slot stelt Karremans in 2025 te investeren in ondersteuning om hulp bij stoppen met roken uit te breiden naar stoppen met vapen. Het Trimbos-instituut krijgt extra geld om de beschikbare kennis hierover te bundelen en aanbevelingen te doen om stoptrajecten beter aan te laten sluiten op de behoeften van jongeren. Het instituut zal de website Ikstopnu.nl uitbreiden met kennis over stoppen met vapen, stelt het plan, maar die informatie staat al op de site, en verder zal de staatssecretaris ‘succesvolle initiatieven’ op scholen om scholieren te laten stoppen met vapen “helpen verspreiden naar andere scholen”.

Minimale ambitie

Met dit alles hoopt Karremans dat “de populariteit van het vapen onder jongeren afneemt en de illegale handel in vapes teruggebracht wordt, om zo dichterbij de rookvrije generatie in 2040 te komen.” Dat klinkt al niet erg ambitieus, maar de streefcijfers die hij vervolgens noemt zijn dat al helemaal niet. Het aantal scholieren tussen 12 en 16 jaar dat de laatste maand heeft gevapet, 14,3 procent in 2023 volgens het het Peilstationsonderzoek en het HBSC-onderzoek van het Trimbos-instituut, moet in 2025 dalen naar 12 procent en in 2027 naar 10 procent. Tsja, veel meer zal met dit actieplan inderdaad niet haalbaar zijn.