Het CDA wil dat de tabaksindustrie meebetaalt aan de strijd tegen roken en vapen. De partij stelt een jaarlijkse heffing voor om preventie en handhaving te financieren. ‘De industrie verdient miljarden, de samenleving betaalt de prijs. Dat moet anders’, vindt Kamerlid Harmen Krul.

Door de webredactie

Het CDA wil dat de tabaksindustrie meebetaalt aan de milieu- en gezondheidsschade door roken en vapen en aan preventiemaatregelen. In een nieuw actieplan pleit de partij voor een tabaksheffing naar Canadees model dat in 2025 wordt voorgesteld: een jaarlijkse bijdrage van tabaksfabrikanten en importeurs om preventie, handhaving en gezondheidszorg te bekostigen. Denk daarbij aan de financiering van landelijke preventiecampagnes, handhaving op illegale handel en stophulp rondom roken en vapen. Dit bedraagt jaarlijks 25 miljoen euro aan belastinggeld. “De industrie verdient miljarden aan verslaving, terwijl de samenleving met de kosten blijft zitten. Dat moet anders”, stelt CDA-Kamerlid Harmen Krul, initiatiefnemer van het plan.

Nederland streeft naar een rookvrije generatie in 2040, waarin minder dan 5 procent van de volwassenen rookt en jongeren niet meer beginnen. Het huidige beleid, met accijnsverhogingen en verkoopbeperkingen, heeft effect, maar niet genoeg. Volgens het RIVM moeten er extra en stevigere maatregelen worden ingevoerd om het doel te halen. Tegelijkertijd bezuinigt het kabinet juist op rookpreventie: het budget voor het Trimbos-instituut wordt bijvoorbeeld met 4 miljoen euro per jaar verlaagd en de accijns wordt dit jaar niet verhoogd. “Voor een gezonde, rookvrije toekomst voor onszelf, onze kinderen en kleinkinderen zijn niet minder maar juist meer maatregelen nodig”, aldus Krul.

Heffing gebaseerd op marktaandeel

De tabaksheffing zou fabrikanten en importeurs laten betalen op basis van hun marktaandeel. Dit betekent dat grote spelers als Philip Morris en British American Tobacco jaarlijks miljoenen zouden bijdragen aan preventie en handhaving. “We willen een systeem waarbij fabrikanten pas na afloop van het jaar hun bijdrage betalen, zodat ze dit niet vooraf kunnen doorberekenen aan consumenten”, legt Krul uit. Momenteel kan de tabaksindustrie met prijsstrategieën de impact van accijnsverhogingen minimaliseren.

Het CDA wijst de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) aan als toezichthouder die toeziet op naleving van rapportage-eisen en controle op de financiële verplichtingen. Een alternatief is eventueel de Douane.

Vapen: groeiende dreiging onder jongeren

Een groeiende zorg is het toenemende gebruik van vapes onder jongeren. Uit de Scholierenmonitor blijkt dat inmiddels een kwart van de leerlingen tussen 12 en 16 jaar wel eens gevapet heeft. “Vapen is niet alleen een opstapje naar roken, maar is zelf ook extreem schadelijk. Jongeren belanden met longbloedingen in het ziekenhuis, terwijl maatregelen als een smaakjesverbod eenvoudig worden omzeild door een illegale markt”, zegt Krul. E-sigaretten, verhitte tabak en nicotinezakjes zouden ook onder de heffing moeten vallen.

Mogelijke obstakels

In het plan benoemt Krul ook mogelijke obstakels die zich kunnen voordoen. Nederland moet rekening houden met EU-regels over vrij verkeer van goederen en marktwerking. Maar Krul wijst op een clausule in het Europees recht waarmee vanwege volksgezondheidsredenen aangetoond kan worden dat een bepaalde maatregel noodzakelijk is. Zo heeft België een uitzondering van de EU gekregen om wegwerp-vapes te verbieden.
Ook kan de tabaksindustrie proberen zich juridisch tegen de maatregel te verzetten of deze juist omarmen als marketinginstrument om zichzelf als maatschappelijk verantwoorde partner neer te zetten. “Er moet daarom zorgvuldig worden nagedacht over welke extra contacten er zullen ontstaan tussen overheid en tabaksindustrie”, aldus Krul.

Er is nog geen meerderheid in de Tweede Kamer voor dit voorstel, maar een soortgelijk plan is al eerder doorgevoerd voor de gokindustrie met het gokverslavingsfonds. Rookpreventie Jeugd pleit al sinds 2018 voor een tabaksverslavingsfonds. Samen met het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde hield de stichting een pleidooi om zo’n fonds op te nemen in het Nationaal Preventieakkoord. Daar was toen te weinig draagvlak voor in de politiek. Nu is er echter alle reden om dit plan serieus te nemen, gezien de bezuinigingen die het kabinet heeft aangekondigd op preventie.

Of, zoals Krul het formuleert in zijn plan: “De rechtvaardiging voor het verhalen van de kosten is gelegen in het feit dat de tabaksindustrie een onevenredig winstgevende industrie is, waarvan het verdienmodel gebaseerd is op verslaving. Er ligt een taak voor de overheid om dit marktfalen te corrigeren.”

Lees meer details in het Actieplan Tabaksheffing