Het Trimbos-instituut, het kenniscentrum voor mentale gezondheid en middelengebruik, wordt vanaf 2026 geconfronteerd met forse bezuinigingen. Marc Willemsen, programmaleider Tabaksontmoediging, waarschuwt voor de gevolgen voor het nicotinevrij maken van Nederland en de ondersteuning die rokers nodig hebben om te stoppen.

Door de webredactie

“Kennis is de sleutel tot effectief beleid. Zonder betrouwbare data over rookgedrag, trends, doelgroepen en de effectiviteit van campagnes kun je geen goede maatregelen nemen.” Dat zegt Marc Willemsen, programmaleider Tabaksontmoediging bij het Trimbos-instituut, dat het als het aan het kabinet ligt vanaf 2026 met 20 procent minder budget moet doen.

Het kennisinstituut verzamelt en analyseert gegevens over mentale gezondheid en het gebruik van alcohol, tabak en drugs op basis waarvan de overheid haar beleid kan bepalen.

Het instituut werkt onder meer samen met partners als het CBS om jaarlijks cijfers te verzamelen over het rookgedrag van Nederlanders. Deze kennis vormt de basis voor interventies, zoals campagnes en stophulpprogramma’s die helpen roken en vapen te ontmoedigen.

Maar het Trimbos hangt vanaf 2026 een bezuiniging van minimaal 7 miljoen euro boven het hoofd, waarvan zo'n 4 miljoen euro per jaar voor het tabaksdomein. “Veel experts zullen hun baan verliezen. De kennis die zij hebben opgebouwd, gaat verloren. Dit raakt niet alleen lopende projecten, maar ondermijnt ook toekomstige innovaties. Als dat gebeurt, bestaat het risico dat het aantal rokers weer stijgt”, waarschuwt Willemsen. 

Impact op de zorg en kwetsbare groepen

Het Trimbos-instituut heeft in de afgelopen jaren bijvoorbeeld veel geïnvesteerd in stoppen-met-roken-ondersteuning binnen de zorg. Zorgprofessionals werden getraind om rokers door te verwijzen naar gespecialiseerde hulp en er is hard gewerkt om instellingen als psychiatrische centra en drugsklinieken rookvrij te maken. “Deze samenwerking heeft al veel opgeleverd, maar het werk is nog lang niet af”, stelt Willemsen.

Volgens hem worden vooral mensen met een lage sociaaleconomische status hard getroffen als de bezuinigingen doorgaan. “Zij hebben meer moeite om hulp te vinden en stoppen minder vaak met roken. Door de bezuinigingen zal de ongelijkheid verder toenemen. En dat terwijl we weten dat de meeste rokers willen stoppen. Met goede begeleiding en zorg vergroot je de kans op een succesvolle stoppoging aanzienlijk.”

Er moet juist meer geïnvesteerd

Volgens staatssecretaris Vincent Karremans gaat er nog steeds ‘heel veel’ geld naar preventie, maar van zo’n uitspraak snapt Willemsen niets. “Als je kijkt naar wat het RIVM en preventieorganisaties zeggen, is het duidelijk dat er juist meer moet worden geïnvesteerd. Roken kost de samenleving jaarlijks 33 miljard euro. Toch kiest dit kabinet voor kortetermijnpolitiek.”

Een voorbeeld van deze kortzichtigheid is het niet structureel verhogen van accijnzen op sigaretten. En erger nog, coalitiepartij BBB roept op om de laatste accijnsverhoging zelfs terug te draaien omdat de inkomsten uit tabaksaccijns lager uitvallen dan begroot.

Willemsen: “Onderzoek toont aan dat accijnsverhoging een van de meest effectieve maatregelen is om rookgedrag te verminderen. Maar consistent beleid ontbreekt, en dat zal de doelstelling van minder dan 5 procent rokers in 2040 verder uit zicht plaatsen. Dit is zorgwekkend, zeker als we kijken naar een land als Duitsland, waar roken zelfs weer toeneemt door gebrek aan investeringen.”

Stilstand is achteruitgang

De tabaksindustrie zit ondertussen niet stil. Willemsen wijst op de agressieve promotie van alternatieve nicotineproducten zoals e-sigaretten en verhitte tabak. “Zij investeren enorm in het verslaafd maken en houden van mensen, jongeren in het bijzonder. Als overheid moet je daar iets tegenoverstellen, anders slaat de balans in hun voordeel door.”

En juist de aangekondigde bezuinigingen bemoeilijken het ontwikkelen van zulke tegenmaatregelen. Zo dreigt het preventieprogramma Helder op School, dat zich richt op middelengebruik onder jongeren, minder effectief te worden. Willemsen: “Zonder voldoende budget kunnen we onze lesprogramma’s niet up-to-date houden met ontwikkelingen zoals nieuwe soorten e-sigaretten. Dat maakt jongeren kwetsbaarder.”

Hoewel de situatie somber oogt, houdt Willemsen een sprankje hoop. Aanstaande donderdag, 5 december, stemt de Tweede Kamer over een amendement op de begroting van VWS van het D66-Kamerlid Wieke Paulusma over het terugdraaien van de bezuinigingen. “We blijven beleidsmakers adviseren en het belang van preventie benadrukken”, zegt Willemsen. “Hopelijk wordt de ernst van de situatie alsnog erkend.”

Het Trimbos-instituut heeft een duidelijk doel: een rookvrije generatie in 2040. Maar zonder voldoende structurele ondersteuning dreigt deze ambitie onhaalbaar te worden. Willemsen: “We weten precies wat nodig is om dit te bereiken. Het is aan de politiek om de juiste keuzes te maken.”