Ook in Nederland beïnvloedt de tabaksindustrie het effect van accijnsverhogingen door de goedkoopste merken minder in prijs te laten stijgen dan de A-merken. Dat blijkt uit onderzoek van Maastricht University. De onderzoekers adviseren maatregelen op Europees niveau om de variatie in prijzen te beperken. 

Door de webredactie

Na een accijnsverhoging met 1 euro in 2020 zijn premiumsigaretten sterker in prijs verhoogd dan de goedkoopste merken. Gemiddeld steeg de prijs van goedkopere merken met 20 cent minder dan die van A-merken. Met een dergelijke prijsdifferentiatie weten tabaksfabrikanten het effect van accijnsverhoging enigszins te dempen. Dat blijkt uit onderzoek van Maastricht University, gepubliceerd in Nicotine & Tobacco Research.

Een van de belangrijkste maatregelen uit het Nationaal Preventieakkoord, dat in 2018 werd gesloten, was de afspraak dat de prijs van tabak via accijnsverhogingen in stappen verhoogd zou worden naar gemiddeld 10 euro in 2023. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie zijn accijnsverhogingen de effectiefste manier om roken te ontmoedigen, vooral als de accijns ineens flink worden verhoogd. Het RIVM toonde aan dat accijnsverhogingen inderdaad dat effect op de roker hebben: die doet vaker een stoppoging of mindert het gebruik als de prijzen stijgen.

In 2020 moesten pakjes van 20 sigaretten via een accijnsverhoging 1 euro duurder worden en pakjes shag 2,50. Onderzoekers van Maastricht University bekeken hoe de tabaksbedrijven die prijsverhogingen hebben doorgevoerd en constateren dat de industrie de verhogingen onevenredig over premium- en discount-merken verdeelde.

Een overzicht van 117 merken

Voor het onderzoek is gebruikgemaakt van de antwoorden op een enquête van zo’n 1.500 deelnemers van 18 jaar of ouder die minimaal 100 sigaretten hadden gerookt in hun leven en ten minste een sigaret per maand roken. Hen werd gevraagd naar wat ze voor een pakje sigaretten hadden betaald voor en na de accijnsverhoging. Ook werd er online geïnventariseerd wat merken voor en na de invoering van de accijnsverhoging kostten. Zo werd een overzicht van 117 merken verkregen.

Uit de prijsvergelijkingen bleek dat een pakje van 20 sigaretten gemiddeld 1,12 euro duurder was geworden. Maar A-merkpakjes waren over het algemeen 20 cent meer in prijs gestegen dan goedkopere merken. Dat soort verschillen werden ook aangetroffen bij shag. De prijs exclusief belasting van goedkope sigaretten daalde met 2 cent (shag met 5 cent), terwijl de nettoprijs van A-merken met 14 cent omhoogging (shag +20 cent).

Dat betekent dat de prijsverschillen tussen merken groter werd, maar dat de roker altijd een relatief goedkopere optie houdt. Daarmee ondermijnt de tabaksindustrie de bedoeling van de accijnsverhoging: het ontmoedigen van tabaksgebruik.

Prijsmaatregelen vastleggen in de (Europese) wet

Het is al langer bekend dat de tabaksindustrie prijsstrategieën toepast om het effect van accijnzen te beïnvloeden. Het Trimbos-instituut heeft daar in 2023 een factsheet over gemaakt, met een analyse van die strategieën en met beleidsadvies.

Overheden bepalen hoeveel accijns er geheven wordt, maar de industrie stelt de prijs van een pakje vast, zo meldt de factsheet. De hoogte van de accijns is voor een deel afhankelijk van de retailprijs. Zo kan de industrie ervoor kiezen om de prijzen niet of minder te verhogen dan de overheid zou willen en op andere manieren de kostprijs van sigaretten te drukken of met marges te schuiven.

De onderzoekers van de Maastricht University stellen dat “maatregelen om de variatie in prijs tegen te gaan, verankerd zouden moeten worden in accijnsregels.” Zij wijzen in het bijzonder op de aanstaande herziening van de European Tobacco Tax Directive, waarin op Europees niveau geregeld kan worden dat de industrie niet meer de mogelijkheid heeft om met de prijsverdelingen te sjoemelen en het accijnsbeleid te ondermijnen.

Los daarvan kan de overheid een wettelijke registratie van winkelprijzen van tabak invoeren, zodat de prijsstrategieën van tabaksbedrijven beter inzichtelijk worden gemaakt.