De door Philip Morris opgerichte Foundation for a Smoke-Free World heet voortaan Global Action to End Smoking en zegt de banden met de tabaksfabrikant te hebben verbroken. Maar PMI is nog steeds de enige financier en promotie van tabaksalternatieven blijft het onderliggende doel.

Door de webredactie

De Foundation for a Smoke-Free World (FSFW), een door Philip Morris International (PMI) opgerichte en financieel ondersteunde mantelorganisatie, gaat vanaf mei 2024 door het leven als Global Action to End Smoking (GAES). Daarmee lijkt de rebranding compleet van een organisatie die al lang onder vuur ligt, juist vanwege die banden met PMI, maar die nu zegt zich volledig te willen gaan richten op de volksgezondheid.

In een ronkend filmpje verwoordt de in oktober 2023 aangestelde CEO Cliff Douglas het als volgt: “Het is onze missie om een einde te maken aan het roken, om de wereldwijde gezondheid te verbeteren, en om levens te redden”. Prachtige woorden natuurlijk, en een even prachtige doelstelling. Maar betekent het daadwerkelijk dat GAES nu een nieuwe weg inslaat, of is het gewoon het zoveelste rookgordijn waarmee de organisatie haar ware aard probeert te maskeren, als zijnde een belangenbehartiger van de tabaksindustrie en in het bijzonder van Philip Morris International?

Bij de oprichting van de FSFW verraste PMI de wereld niet alleen door een miljard dollar te steken in de ‘antirookstichting’, maar ook door een voormalige directeur van de Wereldgezondheidsorganisatie, Derek Yach, de leiding te geven. Hij kreeg als opdracht om wetenschappelijk onderzoek te steunen naar ‘rookloze’ alternatieven voor sigaretten. Vorig jaar werd duidelijk hoe door FSFW gefinancierd onderzoek langzamerhand zijn weg vindt in de wetenschappelijke literatuur, zonder dat daarbij de banden met de tabaksindustrie altijd worden vermeld.

Nieuw ‘onverdacht’ boegbeeld

Met de keuze voor Cliff Douglas als CEO probeert PMI opnieuw de (wetenschappelijke) buitenwereld op het verkeerde been te zetten. Douglas had toen hij werd aangesteld al een lange carrière achter de rug als tabaksbestrijder, waarin hij zich onder andere had ingezet voor het rookvrij maken van vliegtuigen en universiteitscampussen. Een man van onbesproken gedrag dus, en daardoor zeer geschikt als boegbeeld van een antirookorganisatie.

Ook een van zijn eerste beleidsdaden leek een stap in de goede richting. Douglas kondigde namelijk al direct na zijn aantreden aan de banden met Philip Morris te verbreken en niet langer donaties aan te nemen van fabrikanten van tabakswaren of niet-medicinale nicotine bevattende producten. FSFW zou dus voortaan volledig onafhankelijk zijn, en daarmee een te respecteren partner voor overheden, onderwijsinstanties en wetenschappelijke tijdschriften.

$140 mln. van PMI in kas

Wat Douglas echter vergat te vermelden was dat FSFW in de maanden daarvoor maar liefst 140 miljoen dollar (129 miljoen euro) had ontvangen van Philip Morris International, het hoogste bedrag ooit. Met zoveel geld op de bank kun je het natuurlijk wel even volhouden als organisatie, en de claim onafhankelijk te zijn kan daarmee linea recta naar de prullenbak. Het heeft er kortom alle schijn van dat GAES, net als voorheen FSFW, de komende jaren volledig wordt betaald door PMI. En de hand die je voedt, die bijt je niet.

‘Potentiële rol van alternatieven’

Daarbij dringt zich ook onmiddellijk de vraag op waarom PMI een organisatie zou willen ondersteunen die haar businessmodel, het verkopen van sigaretten, ondermijnt. Het antwoord op die vraag is, zoals wel vaker het geval is, te vinden tussen de officiële regels. In dit geval staan die op de website van GAES zelf. Daarin schrijft de organisatie dat het voor de volksgezondheid van cruciaal belang is om mensen te laten ophouden met het gebruik van brandbare tabak (lees: sigaretten) en andere dodelijke toepassingen. GAES zegt daarom haar research te richten op het stoppen met roken, waaronder – en nu komt het –, “de potentiële rol van alternatieve, niet brandbare producten die minder risico opleveren”.

Promotie van ‘laag risico’-producten

Met andere woorden: onder het mom van rookstophulp willen de krachten achter GAES dus gewoon dat mensen meer e-sigaretten kopen. Die worden op de site dan ook nadrukkelijk genoemd als middel om te stoppen met roken, net als nicotinezakjes en verhitte-tabaksproducten. Dat die ook schadelijk en verslavend zijn komt niet aan de orde, ze worden gekwalificeerd als ‘laag risico’. Het is een strategie die nauw aansluit bij die van voormalig CEO van PMI, André Calantzopoulos, die al jaren geleden aangaf sigaretten te willen gaan vervangen door minder schadelijke, rookvrije alternatieven. Niets nieuws onder de zon dus.

Profilering als ‘betrouwbaar’

GAES profileert zich op haar site ook geraffineerd maar nadrukkelijk als een betrouwbare autoriteit die weet waar het om gaat bij tabak en gezondheid. Op de foto’s zijn veel mensen te zien in witte jassen en in laboratoria, en je struikelt over woorden als ‘misverstanden’, ‘verkeerde informatie’ en ‘verkeerde inzichten’.

GAES weet het beter dan de rest van de wereld, dat is hier de boodschap. En het lijkt te werken. In een recent onderzoek van de universiteiten van Bath, Colorado en Bristol naar vertrouwen in wetenschappelijke organisaties waardeerde een testpanel FSFW met ruim 5 op een schaal van 7. Dat vertrouwen daalde toen de deelnemers te horen kregen dat FSFW werd gefinancierd door Philip Morris. Het verhullen van de financiële banden met PMI, ook al bestaan die officieel niet meer, is dus niet zonder reden: het vergroot de betrouwbaarheid van GAES bij het grote publiek, en wellicht ook bij allerlei instanties.

Ondanks alle mooie woorden en intenties van GAES blijft waakzaamheid dus geboden. De rebranding is niet meer dan een lik verf. Daaronder zit dezelfde organisatie als voorheen met het geld van PMI op de bank en de belangen van de tabaksfabrikant in het achterhoofd.