Het was wereldnieuws: tabaksfabrikant Philip Morris investeert een miljard in een nieuwe anti-rookstichting, de Foundation for a Smoke Free World. De directeur van die stichting is Derek Yach, voormalig icoon van de Wereldgezondheidsorganisatie, die de tabaksindustrie met zijn overstap helpt om haar imago op te vijzelen. Reden voor TabakNee om hem uit te roepen tot Tabakslobbyist van de maand.

Door de webredactie

‘Dr. Derek Yach, een wereldwijde gezondheidsexpert en anti-rookactivist is de oprichter en president van de Foundation for a Smoke Free World’, staat op de website van deze stichting.
Een stunt van wereldformaat. Onder leiding van de in Zuid-Afrika geboren Yach wist de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), waar hij destijds Executive Director for Noncommunicable Diseases and Mental Health was, het internationale anti-rookverdrag FCTC op te stellen. Alle partijen die dit verdrag hebben ondertekend (inmiddels zijn het er meer dan 180, inclusief Nederland en de Europese Unie) onderkennen het gevaar van roken en hebben besloten dat de industrie geen invloed op anti-rookmaatregelen moet uit kunnen oefenen, vooral omdat tabaksfabrikanten een ander belang hebben dan de bewaking en verbetering van de volksgezondheid.

Briefwisselingen

Yach werd in 1955 geboren in Kaapstad. Hij behaalde in 1979 een Master in Medicine & Bachelor of Surgery aan de Universiteit van Kaapstad, Hij werd ook Master in Public Health aan de John Hopkins University (1985) en kreeg een eredoctoraat aan de Georgetown University in Washington DC (2007). Hij heeft hele mooie posities bekleed, ook bij de WHO. Uiteraard had hij ook contact met de tabaksindustrie. Er zijn briefwisselingen tussen de industrie en Yach vrijgegeven nadat de tabaksindustrie bij wijze van schikking in meerdere rechtszaken haar interne documenten moest publiceren. De WHO heeft die honderdduizenden interne documenten bestudeerd en vatte de inhoud samen in een onderzoeksrapport, waar Yach zelf interviews over heeft gegeven.
In Trouw (De oorlog om de roker, 4 oktober 1999) zei hij bijvoorbeeld: ”Uit de vele documenten die in de VS over de tabaksindustrie bekend zijn geworden, komen aanwijzingen dat er daarbij ook sprake was van strafbare feiten, zoals fraude en het uitoefenen van ongeoorloofde druk. Gebleken is dat de industrie stelselmatig en tientallen jaren lang heeft gezocht naar wegen om invloed uit te oefenen op internationale organisaties. Niet alleen op de WHO, maar ook op andere VN-organisaties, zoals Unicef. Wij zijn daar zeer bezorgd over.''

Getuigenissen tegen de tabaksindustrie

Yach heeft over de documenten ook getuigd in rechtszaken tegen de industrie. In 1999 zei hij tijdens zo’n zaak: ‘There is no possibility of advancing malaria research and policy if you do not understand the mosquito, its structure, its function, how it works.’ Om daarna een vergelijking te trekken met de tabaksindustrie, zogezegd de mug die malaria verspreid. Opvallend genoeg denkt hij nu dat hij met ‘de mug’ kan samenwerken om ‘malaria’ uit te bannen.

Schade van dichtbij

Yach verloor zijn moeder en zussen aan roken, zo vertelt hij in dit promotiefilmpje voor de Foundation for a Smoke-free World. Hij heeft van dichtbij de schade kunnen zien die de industrie met haar producten aanricht. Misschien hamerde hij daarom zo op het belang van preventie in een lezing tijdens TedX Monaco (2016), waarin hij stelde dat de volksgezondheid wereldwijd zal verbeteren als kan worden voorkomen dat kinderen ziek worden.

Onafhankelijk?

Dezelfde Yach gaat nu een door Philip Morris gesponsorde anti-rookorganisatie leiden. Vanaf 2018 zal de Marlboro-fabrikant gedurende twaalf jaar ieder jaar 80 miljoen dollar aan de stichting doneren. Volgens de website is de stichting onafhankelijk, mogen Philip Morris en andere tabaksindustrie niet meepraten over de besteding van de fondsen, heeft de organisatie tot doel een rookvrije wereld te creëren en wil ze dat doen door onderzoek te stimuleren en een wereldwijde dialoog op te starten om roken uit de samenleving te bannen.

Wetenschappelijk onderzoek

Opvallend is ook dat de organisatie wetenschappelijk onderzoek gaat steunen. De tabaksindustrie heeft jaren gebruik gemaakt van zelf gefinancierd onderzoek om twijfel te zaaien over zaken die al eerder wetenschappelijk bewezen waren. Ze zette er haar ‘eigen’ zogenaamd onafhankelijke bevindingen tegenover om die bewezen feiten onderuit te halen of in ieder geval in twijfel te trekken, zodat overheden anti-rookmaatregelen uit moesten stellen totdat die twijfel weggenomen kon worden.

Rookvrije wereld

Of de nieuwe organisatie onder leiding van Yach daar ook een voorbeeld van is, zal de toekomst uit moeten wijzen. Maar zeggen dat iets ‘onafhankelijk’ is, betekent nog niet dat het zo is. Want welke regels zijn er opgesteld voor het verdelen van het geld? Wie beslist welke organisaties subsidie krijgen voor hun onderzoek? Hoe zit het met belangenverstrengeling? Wordt daar openbaarheid aan gegeven als dat het geval is? En zijn daar consequenties aan verbonden?
En daar bovenop: waarom zou een tabaksfabrikant een miljard investeren in het laten doen van onderzoek naar hoe haar eigen product de wereld uit geholpen kan worden? Ze heeft daar geen enkel onderzoek voor nodig. Ze kan morgen de tabaksfabrieken stopzetten en het product waar ze jarenlang al haar expertise in heeft gestopt om het zo verslavend mogelijk te maken van de markt halen. Dan ontstaat er direct een rookvrije wereld.

Ander doel

Het lijkt aannemelijk dat de tabaksindustrie met het financieel ondersteunen van de Foundation for a Smoke-free World een ander doel voor ogen heeft dan het bewerkstelligen van een rookvrije wereld. Door Yach’s reputatie en de reclame die er wereldwijd voor de organisatie en de Yach’s overstap is gemaakt wordt haar imago als vanzelf opgevijzeld. Ook dit is een van de bekende strategieën van de industrie, onder andere beschreven in dit rapport van de WHO.

Uitfaseren

Ook het tijdstip van de oprichting van de nieuwe organisatie wijst op een meer strategische dan idealistische doelstelling. Philip Morris probeert zoveel mogelijk reclame te maken voor haar nieuwe heat-not-burn-product iQos (heatstick), dat volgens de fabrikant minder schadelijk is voor de roker dan de gewone sigaret. In deze reclamecampagne werd al eerder gestunt met uitspraken over het ‘uitfaseren van de gewone sigaret’. Maar langetermijneffecten van smeltsigaretten zijn nog niet bekend, waardoor longarts Wanda de Kanter het verkopen van de iQos bestempelt als een ‘experiment met de gebruiker’.

Niet goed ontvangen

Derek Yach’s overstap naar de nieuwe Foundation is niet goed ontvangen. Professor Stanton Glantz, Tobacco Control professor, schreef in zijn blog dat Yach was overgelopen naar ‘the dark side’ en dat als Philip Morris serieus was over een rookvrije wereld, ze direct zou moeten stoppen met haar agressieve lobby om Yach’s eigen FCTC-verdrag te ondermijnen.
Ook de WHO zelf heeft afstand genomen Yach’s nieuwe organisatie en raadt overheden af om met de stichting in zee te gaan. Ook schrijft de WHO dat de mening van Yach op geen enkele manier meer die van de WHO of de FCTC weergeeft.

Reactie Yach

TabakNee heeft Derek Yach om een reactie gevraagd. Per mail laat hij weten dat de organisatie van de Foundation onafhankelijk zal zijn, controleerbaar omdat ze een aantal vaste criteria zullen volgen. Hij vindt het naïef om te denken dat als de tabaksindustrie echt zo graag een rookvrije wereld wil hebben, ze haar producten van de markt haalt. Ook denkt hij dat de WHO na verloop van tijd bij zal draaien in haar mening over zijn foundation.
Lees het volledige emailinterview hier (engelstalig).