Tien jaar geleden bedachten twaalf zelfbenoemde ‘experts’, van wie sommigen banden met de tabaksindustrie hadden, dat de e-sigaret 95 procent minder schadelijk zou zijn dan traditionele sigaretten. Dat getal is nergens op gebaseerd, maar is sindsdien uitentreuren herhaald, waardoor iedereen het is gaan geloven. Een nieuwe reconstructie laat zien hoe deze mythe de wereld in is geholpen.

Door de webredactie

Waar komt toch dat hardnekkige idee vandaan dat het gebruik van e-sigaretten 95 procent minder schadelijk is dan het roken van traditionele sigaretten? De Swiss Association for Tobacco Control is in die vraag gedoken, omdat dat cijfer namelijk helemaal niet vast te stellen is. Niet elke e-sigaret is hetzelfde, niet elke e-sigaret bevat dezelfde e-liquid, niet elke vape wordt op dezelfde manier gebruikt, dus hoe kun je dan stellen dat het gebruik van e-sigaretten maar liefst 95 procent minder schadelijk is? Er is vaker onderzoek naar die vraag gedaan, maar het cijfer blijft hardnekkig de ronde doen, waardoor het goed is om het wederom uit te pluizen.

Zelfbenoemde experts vergaderden in Londen

Die 95 procent zijn namelijk voortgekomen uit een vergadering in 2013 van twaalf zelfbenoemde experts. E-sigaretten begonnen toen net in opkomst te raken. Deze ‘experts’ werden door de Engelse stichting Scientific Committee on Drugs (dat inmiddels DrugScience heet), uitgenodigd om naar Londen te komen. Deze stichting is in 2010 opgericht door de Britse neuro-psychopatholoog David Nutt, die omstreden was vanwege zijn visie op het gebruik van bepaalde verslavende middelen. De stichting selecteerde mensen uit verschillende landen, al is nooit bekendgemaakt wat de selectiecriteria waren. Sommige ‘experts’ hadden nog nooit tabaksonderzoek gedaan, maar leken vooral uitgenodigd vanwege persoonlijke connecties, zoals de oogarts Kgosi Letlape uit Zuid-Afrika.

Oordeel op basis van oneigenlijke criteria

Tijdens de vergadering analyseerden deze ‘experts’ de e-sigaret door naar verschillende criteria te kijken. De meerderheid van die criteria hadden niets met volksgezondheid te maken, maar gingen bijvoorbeeld over schade voor het milieu, economische kosten, criminaliteit.

Als het criterium ‘afhankelijkheid’ wordt behandeld, stelt Nutt dat sigaretten voor de meeste afhankelijkheid zorgen omdat ze verslavend zijn, maar dat producten die minder schadelijk zijn ook minder afhankelijkheid veroorzaken. Dus minder schadelijke producten zouden ook minder verslavend zijn, een stelling die hij baseerde op een inmiddels volstrekt achterhaald artikel. Vandaag de dag weten we dat alternatieve tabaksproducten net zo verslavend, zo niet meer verslavend zijn dan traditionele sigaretten.

De experts concludeerden uiteindelijk dat als traditionele sigaretten 100 procent schadelijk zijn, dat waterpijpen dan 14 procent schadelijk zijn en rookloze producten als e-sigaretten 4 procent. Daarmee zouden ze 96 procent minder schadelijk zijn dan traditionele sigaretten, wat daarna als 95 procent naar buiten is gebracht.

Banden met de tabaksindustrie

De auteurs van het artikel waarin deze conclusie werd gepresenteerd, stelden toen zelf ook dat er weinig bewijs was om de schadelijkheid voor de gezondheid volgens de gestelde criteria vast te stellen. Ook valt op dat ze aan het einde van het rapport Euroswiss Health (Switzerland) en de Lega Italiana Anti Fumo bedanken voor de steun, zonder uit te leggen waar die steun uit bestond. Euroswiss is echter één person, de Zuid-Afrikaanse dokter Delon Human die in de buurt van Genève woont en een lange geschiedenis van consultancy voor de tabaksindustrie heeft (zie ook: Tabaksindustrie dwarsboomt internationale wetgeving met ‘Zweeds succesverhaal’). Human heeft bovendien connecties met een van de experts die was ingehuurd: Kgosi Letlape.

De Lega Italiana Anti Fumo klinkt als een legitieme antirookorganisatie, maar deze stichting is opgericht door Riccardo Polosa, coauteur van het artikel en ook een bekende van de tabaksindustrie. Ook hij heeft vaker geld aangenomen van Philip Morris International en van de Foundation for a Smoke-Free World, dat door Philip Morris wordt gefinancierd.

Public Health England verspreidde 95%-mythe

Dat de mythe van de 95 procent desondanks zo wijdverspreid is, komt onder meer door Public Health England (PHE, de voorloper van de huidige National Health Service), dat het getal als eerste in een persbericht citeerde en ook meenam in de kop. PHE stelde dat uit de beste berekeningen kwam dat e-sigaretten 95 procent minder schadelijk zijn. Maar er was maar één berekening en dat was een schatting. De tabaks- en e-sigaretbranche doken daarna op die gratis verkregen geloofwaardigheid van PHE en gebruikten het cijfer volop in hun marketing.

Antirookorganisaties herhaalden de claim ook

Ook antirookorganisaties, zoals ASH UK, die in de e-sigaret een minder schadelijk alternatief zagen voor de traditionele sigaret en een mogelijk hulpmiddel voor mensen om te stoppen met roken, begonnen de 95 procent te communiceren. Andere antirookorgansiaties, zoals ASH Scotland, stonden daar overigens anders in.

De tabaksindustrie kreeg zo meer ruimte om te stellen dat e-sigaretten omarmd moesten worden door de overheid en dat er ook geen accijns op e-sigaretten geheven zou moeten worden. Die redenatie wordt nog altijd herhaald in het Britse parlement.

Debunken van de mythe lijkt niet te helpen

Sinds die tijd is er herhaaldelijk geprobeerd om de 95%-mythe tegen te spreken. The Lancet publiceerde een kritisch stuk waarin het werk van David Nutt en de schatting van de ‘experts’ onderuit werden gehaald. Ook The Guardian berichtte daarover, en toch bleef de mythe hardnekkig standhouden.

Nog altijd wordt het getal 95 ingezet. Philip Morris claimde in zijn marketing dat het heat-not-burnproduct IQOS 95 procent minder schadelijk is dan traditionele sigaretten en veel verkopers herhalen dat getal om de alternatieve tabaksproducten aan de man te blijven brengen.

Vapen is schadelijk voor de gezondheid

Wat we inmiddels weten is dat het vapen van e-sigaretten en andere alternatieve tabaksproducten óók schadelijk voor de gezondheid is. E-sigaretten veroorzaken bijvoorbeeld evenveel schade aan het DNA als traditionele tabaksproducten. Er zitten ook gifstoffen, chemicaliën en kankerverwekkende stoffen in alternatieve tabaksproducten als verhitte tabak waar je ziek van kunt worden. Bovendien zijn ze verslavend door de nicotine die erin zit en dat is op zichzelf ook geen ongevaarlijke stof om binnen te krijgen. De auteurs van het Zwitserse artikel concluderen nu dan ook “dat de ‘95%-mythe’ niets meer is dan een manipulatie en een leugen die wordt gebruikt door de tabaksindustrie.” In het huidige tijdsgewricht kunnen zulke valse claims zich via social media verspreiden en zelfs de meest oplettende personen misleiden. “De ‘95%-mythe’ is een treffend voorbeeld dat illustreert hoe machtige economische belangen publieke onwetendheid en goedgelovigheid uitbuiten om winst te maken”, aldus de auteurs. Zij pleiten voor gedegen en volledig onafhankelijk nader onderzoek en waarschuwen voor simplificaties in de communicatie. De grote variatie aan tabaksalternatieven op de markt “maakt al duidelijk dat er nooit één enkel cijfer is te geven voor zelfs de minste gevaren van deze producten.”