In Europa, Australië en Zuid-Afrika, waar nieuwe tabakswetgeving op tafel ligt, bepleit de tabaksindustrie om net als Zweden alternatieve tabaksproducten te omarmen. Daarachter blijkt een wereldwijde lobby via frontorganisaties schuil te gaan, die voorbijgaat aan het feit dat Zweden al jaren een effectief antirookbeleid voert.

Door Shane Bergvik

Onlangs verschenen er veel misleidende online-berichten die Zuid-Afrika aansporen om het Zweedse model voor het reguleren van alternatieve tabaksproducten over te nemen. Zuid-Afrika staat op het punt nieuwe wetgeving in te voeren die onder andere de marketing van e-sigaretten aan banden moet leggen. De tabaksindustrie gebruikt het lagere rokerspercentage in Zweden, waar veel snus gebruikt wordt, om de ‘harm reduction’-mythe (schadebeperking) te verspreiden. Ook bij een bijeenkomst van de nicotinelobby in het Europees Parlement kwam afgelopen week het Zweedse ‘succesverhaal’ op het gebied van tabaksontmoediging aan bod, een poging om de aankomende herziening van de Tabaksproductenrichtlijn te beïnvloeden.

Artikelen, waaronder een van Euronews, over het Zweedse succesvolle antirookbeleid verwijzen naar een rapport van SmokeFreeSweden.org. Dit rapport beschrijft hoe andere landen de Zweedse strategie kunnen overnemen om ‘rookvrij’ te worden. De conclusie van het rapport luidt: bevorder het gebruik van alternatieve tabaksproducten en zorg dat deze producten toegankelijk en goedkoop blijven. Wat opzettelijk niet besproken wordt, is dat Zweden een lange geschiedenis heeft met het invoeren van strenge antirookmaatregelen (zowel voor sigaretten als e-sigaretten), accijnsverhogingen en informatiecampagnes die volgens experts tot de lage rookcijfers hebben geleid.

Lobbyisten stelden rapport op

Maar wie zit er achter de Smoke-Free Sweden-campagne? De auteurs van het rapport zijn: Anders Milton, directeur van de Zweede Snuscomissie, een lobbygroep tegen het Europese verbod op snus, Karl Fagerstörm, voormalig consultant voor British American Tobacco (BAT) en consultant van het grootste Zweedse snusbedrijf Swedish Match, dat vorig jaar werd overgenomen door Philip Morris, en Delon Human, oprichter van het bedrijf Health Diplomats, dat verantwoordelijk is voor de campagne. Human heeft volgens Tobacco Tactics een belangrijke rol gespeeld in het verbeteren van BAT’s imago en ervoor gezorgd dat BAT opnieuw toegang kreeg tot gesprekken over tabaksbeleid met het ‘harm reduction’-verhaal.

Human zette e-sigaret op de kaart als ‘gezond’

In 2010 bracht Delon Human het boek Wise Nicotine uit, dat pro-vaping was en gefinancierd werd door BAT. In een rapport van BAT uit 2013 beweerde Human ook dat het bedrijf een deel van de oplossing kon zijn voor de epidemie van tabak-gerelateerde ziekten. Tegenwoordig verkopen alle tabaksgiganten het sprookje dat ze de wereld ‘rookvrij’ gaan maken door ‘harm reduction’-producten te promoten. Dit is alleen mogelijk zolang alternatieve producten worden gezien als ‘gezonder’ dan sigaretten. Human was medeoprichter van Euroswiss, een bedrijf dat in 2014 verantwoordelijk was voor dubieuze en inmiddels weerlegde beweringen dat e-sigaretten 95 tot 99 procent minder schadelijk zouden zijn dan tabakssigaretten. Deze wetenschappelijk ongefundeerde claim staat ook centraal in de Smoke-Free Sweden-campagne. 

Health Diplomats internationaal actief

Human is de president en CEO van Health Diplomats, een adviesbureau en zoveelste frontorganisatie voor de tabaksindustrie dat hij in 2007 heeft opgericht. Health Diplomats zegt te werken voor grote bedrijven, internationale stichtingen, handelsverenigingen, overheden en NGO’s. BAT is een van deze bedrijven volgens Tobacco Tactics.

Health Diplomats heeft vestigingen in Zwitserland, Singapore en Engeland. In 2017 stond het bureau met twee lobbyisten vermeld in het Canadese lobbyregister. Bovendien werd Health Diplomats eerder dit jaar geregistreerd als klant van Michael Kauter in Australië, een beruchte lobbyist voor de tabaksindustrie, juist op het moment dat de Australische regering hervormingen van de regelgeving voor e-sigaretten overwoog.

Health Diplomats is echter slechts één bedrijf in een uitgebreid netwerk van bedrijven met Human aan het hoofd, die allemaal bedoeld zijn om beleidsmakers het idee van ‘harm reduction’ in te prenten.

Zweeds model als evangelie van de tabaksindustrie

Onlangs deelde Human het succesverhaal van Zweden tijdens de 2e Zuid-Afrikaanse Presidential Health Summit, waar ook president Cyril Ramaphosa een toespraak gaf. Human vertegenwoordigde de Africa Harm Reduction Alliance (AHRA), waarvan hij medeoprichter is en die zich inzet voor e-sigaretten in Zuid-Afrika. In 2018 sprak AHRA zich al uit tegen de opname van e-sigaretten in een eerdere versie van de tabakswet, die nu opnieuw wordt besproken.

Behalve van Health Diplomats en AHRA is Human ook eigenaar van HarmReduction.net, dat ook bedrijven als Asia Harm Reduction Alliance en de Pan American Harm Reduction Alliance beheert. Deze bedrijven organiseren wereldwijd informatiecampagnes, seminars en evenementen om te lobbyen voor gunstig beleid voor alternatieve tabaksproducten. De evenementen worden gepresenteerd als wetenschappelijk, maar de meeste sprekers zijn vrijwel uitsluitend wetenschappers die gesponsord worden door de tabaksindustrie. Oprichter Derek Yach van de Foundation for a Smoke-free World (FSFW), een onderzoeksinstituut gefinancierd door Philip Morris, is bijvoorbeeld een regelmatige hoofdspreker. Zowel Human als Yach – die inmiddels weg is bij de FSFW – hebben dit jaar het Zweedse model al gepresenteerd tijdens evenementen in Zuid-Korea, Brazilië, India en Zuid-Afrika.

Hoewel Zweden relatief weinig rokers heeft, is het gemiddelde tabaksgebruik vergelijkbaar met de rest van Europa wanneer alternatieve producten worden meegerekend in de statistieken, vertelde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) aan CBS News. “Het overschakelen van het ene schadelijke product naar het andere is geen oplossing”, volgens de WHO. “Het promoten van de zogenaamde ‘harm reduction’-benadering van antirookbeleid is een manier waarop de tabaksindustrie mensen probeert te misleiden over de intrinsiek gevaarlijke aard van deze verslavende producten.”