Twee weken geleden riepen kankerpatiënten, ziekenhuizen, artsen en KWF Kankerbestrijding op om per direct met de tabaksverkoop in supermarkten, tankstations en gemakszaken te stoppen. Tabaksverkopers zijn allemaal tegen. KWF: “Er is een groot draagvlak in de maatschappij, dus dit is teleurstellend.”

Door de webredactie

“Wij vinden het onbegrijpelijk dat supermarkten, gemakszaken en tankstations een product verkopen dat zoveel schade berokkent”, verklaarden ruim veertig organisaties, waaronder ziekenhuizen en medisch specialisten zoals de beroepsverenigingen van kinderartsen, longartsen (waaronder ook Rookpreventie Jeugd, de initiatiefnemer van deze site), internisten en oncologen op 22 maart in het AD. Zij deden een noodoproep om per direct te stoppen met de tabaksverkoop op deze plekken en ervoor te zorgen dat tabak alleen nog in tabaksspeciaalzaken te krijgen zal zijn, zodat kinderen minder makkelijk met sigaretten in aanraking komen.

KWF: ‘Pak je verantwoordelijkheid’

Per 2023 gaat de online verkoop van sigaretten in de ban en in 2024 volgt de verkoop in de supermarkten. Maar tankstations en gemakszaken mogen nog tot 2030 doorgaan met de tabaksverkoop. Het aantal longkankerpatiënten neemt ondertussen nog altijd toe en de overheid moet grotere stappen zetten om te voorkomen dat kinderen gaan roken, zodat dat aantal in de toekomst af zal nemen, stellen de organisaties. KWF-woordvoerder Annebel Schipper tegen de NOS over de oproep aan de verkooppunten: “We zeggen: pak je verantwoordelijkheid, jullie kunnen er ook zelf iets aan doen. Je hoeft niet te wachten tot de wetgeving er is. Je zou niet moeten willen dat je zo’n dodelijk product verkoopt.”

Verkooppunten willen niet meewerken

Maar die verkooppunten bleken de oproep niet te kunnen waarderen. Uit een rondgang van het AD langs supermarktketens Jumbo, Albert Heijn, Dirk, Aldi en Coop enkele dagen na de oproep. Zij zeggen per 2024 pas te zullen stoppen met de verkoop van rookwaren zoals dat in de wet- en regelgeving staat (ze volgen daarmee niet het voorbeeld van Lidl, die al uit eigen beweging in 2021 is gestopt met de tabaksverkoop).

Dirk en Dekamarkt stellen in het AD dat bij een direct verbod ‘de verkoop simpelweg verplaatst naar andere kanalen’, en dat het ook probleem zich daarmee zal verplaatsen. Supermarktbranchevereniging Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL) pleit daarom al langer voor de afbouw van tabaksverkoop bij álle verkoopkanalen, zodat tabak uiteindelijk alleen nog door tabaksspeciaalzaken wordt verkocht.

Buurtsupers bestoken Kamerleden met e-mails

In Dagblad van het Noorden liet Vakcentrum, een brancheorganisatie van zelfstandige winkeliers en franchisenemers, ook weten dat een direct verbod voor ‘dramatische gevolgen’ voor buurtsupers in kleine dorpen zou kunnen leiden. Uit een rapport zou zijn gebleken dat wel vijfhonderd kleine supers failliet kunnen gaan door het gemis aan klanten bij een verkoopverbod van tabaksproducten. Vakcentrum riep in Retailtrends dan ook op om voor de kleinere supers een uitzondering op het verkoopverbod te maken: “Als consumenten straks voor tabakswaren moeten uitwijken naar grotere gemeenten, zullen zij ook andere boodschappen daar doen. Supermarkten in kleinere plaatsen zonder verkooppunt van tabak in de buurt zullen daardoor veel klanten verliezen.”

Uit de verslaggeverscolumn van Ariejan Korteweg in De Volkskrant bleek dat Vakcentrum haar leden ook had opgeroepen om Kamerleden te bestoken met e-mails om hun beklag te doen. Daar hadden de kleine buurtsupers massaal gehoor aan gegeven.

KWF: ‘Teleurstellend’

“Ik vind dit zeer teleurstellend”, zegt Annebel Schipper van KWF tegen TabakNee. “We hebben deze oproep met een grote groep gedaan; longkankerpatiënten, longartsen, ziekenhuizen en organisaties als KWF, Hartstichting en Longfonds. Er is ook echt groot draagvlak in de maatschappij, drie op de vier mensen is voorstander van minder verkooppunten van tabak. Daarom vind ik het echt onwijs teleurstellend dat de supermarkten hun verantwoordelijkheid niet pakken en niet durven stoppen met de verkoop van zo’n dodelijk product. Ze zouden zo’n enorm belangrijke bijdrage kunnen leveren aan het sneller realiseren van een Rookvrije Generatie.”

Tankstations houden ook vast aan verkoop

Toch zijn de supermarkten niet de enige die versneld zouden kunnen stoppen met tabaksverkoop. Maar bij de tankstations van Shell gaan ze ook geen stap harder lopen om de rookvrije generatie te bewerkstelligen en liggen de sigaretten volgens het AD nog achter de toonbank. Een woordvoerder tegen de krant: “Als Shell zien we een veranderende markt als het gaat om tabak en we houden dit scherp in de gaten. Shell volgt het beleid vanuit het kabinet.”

Tabakslobby gebruikt argument van illegale handel

Tabakslobbyist Jan Hein Sträter, voorzitter van de Vereniging Nederlandse Sigaretten- en Kerftabakfabrikanten (en een bekende van deze site), kreeg in een aantal lokale kranten waaronder De Stentor de ruimte om zijn mening over de oproep tot een directe verkoopstop te doen. Sträter is ertegen, zoals hij ook tegen flinke accijnsverhogingen is die het roken moeten ontmoedigen (en de winst van zijn sigarettenfabrikanten tegenwerken) en voert daarvoor een argument aan dat hij bij elke antirookmaatregel aanvoert: “Met grote prijsverhogingen en minder verkooppunten jaagt de overheid mensen de grens over of het illegale circuit in.”

NSO gunt haar leden geen nieuwe klanten

Opmerkelijk is dat zelfs de brancheorganisatie voor de tabaksdetailhandel NSO Retail tegen een verbod op de verkoop bij supermarkten, tankstations en gemakszaken is, terwijl zij de tabaksspeciaalzaken vertegenwoordigt die er bij zo’n verbod ineens een enorme clientèle bij krijgen. De NSO zegt in het AD dat er maar 150 tabaksspeciaalzaken zijn naast de 1.500 tabak- en gemakswinkels: “Je kunt nu eenmaal niet 2,8 miljoen rokers hun tabakswaar laten kopen in 150 tabaksspeciaalzaken.” Bij Hart van Nederland noemt NSO-woordvoerder Janwillem Burgering (die vaker in het nadeel van zijn eigen achterban en in het voordeel van de industrie en de supermarkten heeft gepleit) een verkoopverbod zelfs ‘een utopie’. De NSO is wel voor een geleidelijke afbouw.

Annebel Schipper van KWF: “NSO zegt ook voorstander te zijn van een Rookvrije Generatie, dus dan zouden zij ook voorstander ervan moeten zijn dat kinderen niet meer in aanraking moeten komen met tabak. En bij gemakszaken gebeurt dit wel. Kinderen gaan mee met hun ouders om magazines te kopen, of een mooie kaart of ze gaan er zelf naartoe om snoep te kopen, een cadeautje, of spullen voor school en komen daar in aanraking met tabak. Wij willen dat dit stopt. Daarom vinden wij het belangrijk dat hier geen sigaretten meer verkocht worden.”

Signaal afgegeven over urgentie Rookvrije Generatie

KWF is verder blij met wat de oproep heeft opgeleverd, te beginnen met veel positieve publiciteit. Annebel Schipper: “We hebben hiermee een signaal kunnen afgeven over de urgentie die we zien om het tabaksprobleem aan te pakken. Dit is belangrijk voor ons, op die manier kunnen we organisaties en mensen in beweging zetten om zich in te zetten voor de Rookvrije Generatie. En daarnaast hebben we gezien dat deze publiciteit ook heeft bijgedragen aan het commissiedebat.”

Schipper doelt op het commissiedebat Leeftstijlpreventie in de Tweede Kamer op 24 maart, waarbij meerdere Kamerleden voorstander van een verkoopverbod bleken te zijn, ook in de kleinere regio’s. Volgens CDA’er Kuik horen sigaretten namelijk niet in een winkel waar levensmiddelen worden verkocht. Kuik: “Juist in de regio willen we inzetten op betere gezondheid.” Ook de ChristenUnie is van mening dat het aantal tabaksverkooppunten moet verminderen.

Een oplossing voor het terugdringen van het aantal verkooppunten zou een vergunningstelsel kunnen zijn. Rookpreventie Jeugd en ook het Trimbos-instituut en Amsterdam UMC pleiten hier al langer voor.

KWF zegt in de tussentijd samen met de Hartstichting en het Longfonds door te blijven gaan om de Rookvrije Generatie zo snel mogelijk te bereiken. Annebel Schipper: “Onze focus voor de komende tijd is dat we zo veel mogelijk partijen blijven activeren om de Rookvrije Generatie dichterbij te brengen. Partijen kunnen bijvoorbeeld rookvrije omgevingen creëren. Daarnaast maken we ons hard voor een effectief pakket aan overheidsmaatregelen, zoals accijnsverhoging, het verminderen van verkooppunten en betere hulp bij stoppen met roken. Dit doen we niet alleen, maar samen met honderden organisaties in het land en uiteraard met VWS.”