UPDATE 10-12-2021
British American Tobacco (BAT) heeft het internationale protocol tegen illegale handel in tabaksproducten van de Wereldgezondheidsorganisatie succesvol beïnvloed. Dat blijkt uit onderzoek van de University of Bath. Nederland heeft het protocol geratificeerd, maar staat nog steeds toe dat de douane met de industrie samenwerkt.

Door de webredactie

In juli 2020 maakte staatssecretaris Blokhuis bekend dat Nederland het Protocol to Eliminate Illicit Trade in Tobacco Products van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) had geratificeerd. Nederland was daarmee het 61^e land dat beloofde om met de maatregelen die in het protocol worden genoemd ervoor te gaan zorgen dat de illegale handel in tabaksproducten wordt tegengegaan. Belangrijk onderdeel van het protocol is dat de tabaksindustrie niet betrokken is bij de maatregelen die worden genomen, onder meer omdat ze er al meerdere keren van is verdacht zelf bij de smokkel betrokken te zijn.

Uit het nieuwe onderzoek Turning a threat into an opportunity: British American Tobacco’s weakening of the Protocol to Eliminate Illicit Trade in Tobacco Products van de University of Bath, dat is gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Tobacco Control, blijkt nu dat British American Tobacco (BAT) toch invloed op de totstandkoming van het protocol heeft uitgeoefend. De onderzoekers zijn tot die conclusie gekomen na analyse van zo’n 15.000 uitgelekte documenten van BAT en 35 van Philip Morris International, plus interviews met belanghebbenden uit de academische wereld, van internationale organisaties, overheden, maatschappelijke organisaties en uit de privésector.

BAT wist nationaal invloed te behouden

De onderzoekers stellen dat BAT het Protocol, toen het werd opgesteld, als een bedreiging beschouwden en zich in ging zetten om het aan te passen. In het openbaar zei BAT juist dat het achter het Protocol stond en het grotendeels eens was met de tekst. BAT heeft zich echter met succes ingezet voor een tekst waarbij er mogelijkheden openbleven om in verschillende landen op nationaal niveau invloed uit te blijven oefenen. Als het in het ene land tegenzat, kon het in een ander immers nog meezitten. 

Belastingvrije verkoop niet verboden

“In de slottekst zitten ook beleidsvoorkeuren van BAT, zoals het voorkomen van verboden op belastingvrije verkoop en inmenging [i.e. lobby, red.] en het moeilijk maken om tabaksfabrikanten sancties op te leggen en verantwoordelijk te houden voor betrokkenheid bij illegale tabakshandel”, schrijven de onderzoekers. Ook in Nederland vindt de belastingvrije verkoop van sigaretten nog altijd plaats. TabakNee publiceerde eerder deze maand nog een artikel over de lobby van de Benelux Travel Retail Association (BTRA) om ook invliegende passagiers belastingvrije artikelen, waaronder tabak, te kunnen verkopen. BAT is bij de BTRA aangesloten.

BAT kocht een overheidsvertegenwoordiger om

De onderzoekers van de University of Bath schrijven dat vertegenwoordigers van de tabaksindustrie, hoewel dat volgens de regels niet mogelijk mocht zijn, aanwezig zijn geweest toen de eerste onderhandelingen over het Protocol werden gevoerd. BAT wist ook de hand te leggen op de eerste versies van de Protocol-tekst voordat deze publiek werden gemaakt en heeft ten minste één overheidsvertegenwoordiger betaald om hun positie te steunen.

BAT blijkt zich overigens vaker van omkoping bediend te hebben. Deze maand werd in een uitzending van BBC Panorama nog duidelijk dat de tabaksfabrikant in meerdere landen in Oost- en Zuidelijk Afrika steekpenningen en spionage gebruikte om invloed uit te oefenen op overheidsbeleid en haar concurrenten te bespieden.

Twijfels over effectiviteit van het Protocol

“BAT’s grootste belang was het Protocol zo vorm te geven dat het zo min mogelijke financiële en juridische schade op zou leven en de kosten voor kleine concurrenten wel zo hoog mogelijk zou maken”, schrijven de onderzoekers van de University of Bath over de totstandkoming van het Protocol. “Onze bevindingen roepen de vraag op of het Protocol wel goed genoeg in staat is om de illegale tabakshandel te controleren, vooral omdat het de bedoeling van de tabaksindustrie is om de implementatie ervan in verschillende landen te beïnvloeden.”

Douane werkt met tabaksindustrie

Nederland doet er goed aan om de tabaksindustrie zo veel mogelijk buiten de deur te houden bij de implementatie van het Protocol, zodat het ook hier zo effectief mogelijk ingezet kan worden om de illegale tabakshandel te bestrijden. Begin dit jaar bleek echter dat de Nederlandse douane innige contacten met de tabaksindustrie onderhoudt, wat deze zomer nog eens werd bevestigd toen aan het licht kwam dat de Nederlandse douane samenwerkt met Philip Morris bij de opsporing van illegale tabak. Zowel het FCTC-verdrag van de WHO als het Protocol staan zo’n samenwerking in de weg en het kabinet moet de douane dat met een aanwijzing nog eens duidelijk maken.

UPDATE 10-12-2021

De klokkenluiders die The Bureau of Investigative Journalism, de BBC en de University of Bath van informatie hebben voorzien bij hun onderzoek naar fraude en spionage van British American Tobacco in Afrika, hebben de Blueprint Whistleblowing Award gewonnen. Zo meldt The Bureau of Investigative Journalism.