British American Tobacco heeft vermoedelijk met steekpenningen geprobeerd om in tien Afrikaanse landen politici om te kopen. Het ging onder meer om een bedrag van een paar ton aan de Zimbabwaanse dictator Robert Mugabe. Dat blijkt uit onderzoek BBC Panorama samen met anderen.

Door de webredactie

British American Tobacco (BAT) heeft een netwerk van tweehonderd geheime informanten geformeerd om zijn positie in Afrika te verstevigen. Dat blijkt uit gelekte geheime documenten die zijn geanalyseerd door tv-programma BBC Panorama, het Bureau of Investigative Journalism en de University of Bath. Uit de documenten blijkt onder meer dat BAT betrokken is geweest bij een poging tot omkoping van de Zimbabwaanse dictator Robert Mugabe door hem en zijn partij ZANU-pf in 2013 een bedrag tussen de 300.000 en 500.000 dollar aan te bieden (omgerekend 250.000-422.000 euro). Mugabe is inmiddels overleden, maar ZANU-pf is nog altijd aan de macht in Zimbabwe.

Wet overtreden om BAT-concurrentie tegen te werken

Centraal in de onthullingen staat het bedrijf Forensic Security Services (FSS), dat in eerste instantie door BAT was ingehuurd om de sigarettenhandel op de zwarte markt te bestrijden. Maar voormalige medewerkers van FSS hebben de BBC verteld hoe ze de wet hebben overtreden om de concurrenten van BAT tegen te werken.

In Zimbabwe moesten ze ervoor zorgen dat drie tabaksfabrieken van BAT-concurrenten gesloten zouden worden. FSS huurde een lokaal bedrijf in om een fabriek in de gaten te houden, maar dat bedrijf werd betrapt. Toen drie directeuren voor de rechter werden gebracht, wilde president Mugabe een toespraak houden waarin hij ook de betrokkenheid van BAT zou benoemen. Achter de schermen is hard gewerkt om dat te voorkomen.

Geld gedoneerd aan politici

BAT-vertegenwoordigers boden politici geldbedragen aan om een gesprek met Mugabe op te zetten. Uit gelekte documenten blijkt dat een van die medewerkers omgerekend 12.000 dollar van BAT kreeg om als steekpenningen te kunnen gebruiken.

Een overheidsmedewerker stelde voor dat er een donatie werd gedaan aan de partij van Mugabe, geld dat van pas zou komen voor de aanstaande presidentsverkiezingen. Mugabe zou daarna van ‘het probleem’ dat BAT had, op de hoogte worden gebracht. Of het geld uiteindelijk betaald is, is niet bekend. Een paar dagen nadat de deal werd voorgesteld, zijn wel de drie directeuren die voor de rechter moesten verschijnen vrijgelaten. Drie bronnen hebben aan de BBC laten weten dat BAT van de deal op de hoogte was.

Omkoping, afluisteren, spionage

In de jaren dat FSS voor BAT werkte (van 2000 tot 2016) zijn meerdere overheidsfunctionarissen, douaniers en politieagenten omgekocht, zo blijkt althans uit de gelekte documenten (allemaal terug te vinden in de Industry Documents Library Africa Collection). Ook werd er toegang verkregen tot het politiecamera-netwerk in Zimbabwe om de concurrenten van BAT te bespioneren. FSS heeft telefoons van die concurrenten afgetapt, volgapparatuur op leveringsvoertuigen geplaatst en medewerkers van de concurrenten omgekocht om informatie in te winnen.

BAT-hoofdkantoor was op de hoogte

Uit de documenten blijkt ook dat senior BAT-medewerkers op het hoofdkantoor van de tabaksfabrikant in Londen zelf informanten van de concurrenten benaderden en betaalden om informatie te lekken. Om deze informanten te betalen werd er door BAT-medewerkers in Londen cash geld op een debet-kaart gestort, waarmee de informanten anoniem in Zuid-Afrika geld konden opnemen.

In het bijbehorende onderzoeksrapport concludeert tabakswaakhond STOP dat de handelingen van BAT verder onderzocht moeten worden en dat de tabaksfabrikant verantwoordelijk gehouden moet worden voor zijn daden. Het is volgens de Britse wet voor Britse bedrijven verboden om mensen en bedrijven waar ook ter wereld om te kopen, ongeacht of de omkoping op Brits grondgebied heeft plaatsgevonden.

Niet alleen in Zimbabwe

Uit het onderzoeksrapport blijkt dat deze gang van zaken zich niet tot Zimbabwe heeft beperkt. In totaal zijn er tussen 2008 en 2013 236 betalingen gedaan aan onder andere 56 politici, 13 journalisten en tien politieagenten, verdeeld over tien Afrikaanse landen: Burundi, de Comoren, Congo-Kinshasa, Kenia, Malawi, Rwanda, Soedan, Tanzania, Oeganda en Zambia.

BAT ontkent

In een reactie op het onderzoek ontkent BAT de aantijgingen en zegt dat hun bedoelingen verkeerd worden geïnterpreteerd. “Verantwoordelijk en integer handelen, is de kern van onze bedrijfscultuur”, aldus de offiële verklaring van de tabaksgigant. Een bewering die weinig vertrouwen wekt uit de mond van een tabaksfabrikant.

Zie ook de webversie van het onderzoek op Expose Tobacco.