UPDATE 11-07-2021
Philip Morris International helpt de douane, FIOD en politie bij hun jacht op bendes die illegale tabaksproducten produceren, meldt BN/De Stem. Dat doet het met ondersteunde experts en onderzoek. Ondertussen zou de overheid niet met de industrie moeten willen samenwerken, omdat er zo beïnvloeding kan plaatsvinden, waar die volgens een internationaal antirookverdrag niet zou mogen voorkomen.

Door de webredactie

“We gaan natuurlijk niet achter de criminelen zelf aan, want we hebben geen opsporingsbevoegdheid”, zegt Philip Morris Benelux-medewerkster Ellen Thewissen tegen BN/De Stem. “Maar onze experts helpen. Ze geven ondersteuning aan betrokken diensten, zoals in Nederland het speciale SMOKE-team van douane en FIOD.” Die ondersteuning bestaat uit het – volgens de krant – op verzoek van politie en justitie analyseren van illegale rookwaar die in de Benelux in beslag is genomen. Een forensisch deskundige van Philip Morris demonstreert aan de krant hoe hij in één oogopslag ziet of waar legaal of illegaal is geproduceerd, door naar bijvoorbeeld afwijkingen op de verpakking te kijken.

Meerdere aanwijzingen zelf smokkelen

Of Philip Morris het ook zal zeggen als hij een pakje tegenkomt dat PMI zelf heeft gefabriceerd, blijft onbesproken, terwijl uit onderzoek van de Universiteit van Bath is gebleken dat er meerdere aanwijzingen zijn dat de industrie zelf aan tabakssmokkel bijdraagt, omdat ze er baat bij heeft dat zo veel mogelijk mensen blijven roken.

Track & trace

Niet voor niets heeft de Europese Unie een track & trace-systeem verplicht gesteld waarmee alle legaal geproduceerde tabaksproducten van codes voorzien moeten worden, zodat als er ergens een pakje opduikt in het illegale circuit achterhaald kan worden waar het uit de productieketen van de tabaksfabrikanten is verdwenen.

BN/De Stem citeert in een ander, gelijktijdig verschenen stuk een onderzoek waaruit blijkt dat Nederland in 2020 50 miljoen meer illegaal geproduceerde sigaretten is gaan opsteken. Het probleem is wel dat het hier gaat om door de tabaksindustrie gefinancierd onderzoek dat bovendien door KPMG op oncontroleerbare wijze en dus niet-wetenschappelijk wordt uitgevoerd. De industrie gebruikt dit soort onderzoeken om te lobbyen tegen accijnsverhoging, want die zou illegaal geproduceerde tabak in de hand werken. “De Nederlandse schatkist liep door illegale verkoop vorig jaar 201 miljoen euro mis aan accijnzen en btw, 46 miljoen meer dan in 2019. In heel Europa is dat 8,5 miljard euro, aldus het rapport”, schrijft BN/De Stem dan ook gewillig. En: “Invloed corona lijkt (mede) gevoed te worden door accijnsverhogingen”, gevolgd door de analyse van Ellen Thewisen: “Consumenten gaan op zoek naar alternatieven voor dure sigaretten. Door corona konden ze daarvoor niet terecht in buitenland en taxfreeshop.”

Lobby uit de weg gaan

Het is precies die lobby waar de overheid van weg zou moeten blijven. Accijnsverhogingen worden gebruikt omdat wetenschappelijk is aangetoond dat ze een van de effectiefste middelen zijn om roken te ontmoedigen. In het door staatssecretaris Blokhuis gepresenteerde Nationaal Preventieakkoord (2018) zijn meerdere accijnsverhogingen opgenomen. Op dit moment onderzoekt de overheid of die genoeg hebben geholpen om nieuwe verhogingen in te voeren zodat een pakje sigaretten in 2023 tien euro gaat kosten. De eerste resultaten laten zien dat de accijnsverhoging wel degelijk heeft geholpen in het veranderen van rookgedrag. De industrie wil verdere accijnsverhogingen koste wat kost tegenhouden: hoe duurder de tabak, hoe minder mensen zullen gaan roken, hoe slechter dat is voor hun omzet.

De Nederlandse overheid heeft het internationale antirookverdrag FCTC in 2005 geratificeerd, waarmee het middels artikel 5.3 heeft beloofd de industrie op een afstand te houden als er antirookbeleid gemaakt wordt. Er zou alleen contact mogen zijn als het over uitvoeringstechnische zaken gaat, en dan zou de overheid transparant over dat contact moeten zijn. Het verdrag geldt verder voor alle lagen van de overheid, ook voor de ministeries van Financiën en Justitie en voor de douane.

Douane vergadert met tabaksindustrie

Die laatste heeft echter regelmatig contact met de industrie tijdens een speciaal MoU-overleg, een tweejaarlijkse vergadering tussen tabaksindustrie en douane, gericht op ‘fraudebestrijding van accijns’. MoU staat vermoedelijk voor Memorandum of Understanding en verwijst naar een overeenkomst die de douane in 2011 met de tabaksindustrie heeft gesloten. Bij die overleggen wordt, zo blijkt ook uit vrijgegeven gespreksverslagen, onder andere over de illegale handel in tabak gesproken en over de ervaringen die de industrie hiermee heeft. Uit Kamervragen die over dat contact zijn gesteld, naar aanleiding van de berichtgeving over het contact tussen industrie en douane, blijkt dat de overheid dit contact noodzakelijk acht voor de douane om haar werk goed te doen, en het als een uitvoeringstechnisch overleg ziet.

Trimbos: ‘Beëindig MoU-overleg’

Het Trimbos-instituut analyseerde voor de Tobacco Industry Interference Index 2020 hoe de industrie probeert het overheidsbeleid te beïnvloeden. “Wij hebben niet kunnen constateren of beïnvloeding heeft plaatsgevonden”, merkt onderzoekster Cloé Geboers desgevraagd op. Er zijn verschillende documenten door de overheid vrijgegeven over het contact. Geboers: “Deze documenten bevatten echter vaak erg weinig informatie. Bijvoorbeeld wel de agenda, maar geen notulen. Dat maakt het erg lastig om vast te stellen (als externe) wat er exact besproken is, of hoe de relatie is tussen de partijen. We kunnen daarom niet met zekerheid zeggen of er wel of geen beïnvloeding heeft plaatsgevonden.”

In de aanbevelingen van het onderzoek raadt ze de overheid desondanks aan om het MoU-overleg te beëindigen. “De douane is onderdeel van het ministerie van Financiën die het beleid rond belastingen bepaald in Nederland.” En: “Door de samenwerking kan de tabaksindustrie proberen invloed uit te oefenen op het antirookbeleid, vooral op beleid rond belastingen.”

Datzelfde geldt voor de samenwerking tussen industrie en douane, FIOD en politie bij de opsporing van illegale tabaksfabrikanten. Het is de industrie uiteindelijk alleen maar te doen om het veiligstellen van haar winsten en iedere ingang om accijnsverhogingen tegen te houden of te vertragen is er eentje.

UPDATE 11-07-2021

Philip Morris heeft een nieuwe subsidieronde geopend voor zijn PMI Impact-programma. Daarbij kunnen NGO’s een aanvraag indienen om onderzoek te doen naar het bestrijden van illegale handel in consumentenproducten, waaronder tabak. Gezondheidsexperts zijn al langer sceptisch over PMI Impact, omdat het erop lijkt dat de tabaksgigant alleen onderzoeken financiert die nuttig zijn voor zijn lobby, zo meldt International Policy Digest. TabakNee deed eerder onderzoek naar PMI Impact. Lees het verslag hier.