Linkse en christelijke partijen zijn voor vermindering van het aantal verkooppunten van tabak, rechtse partijen willen de tabaksindustrie geen strobreed in de weg leggen. De verkiezingsprogramma’s en recente Kamerdebatten maken duidelijk dat VVD en PVV nu alleen staan als het over tabak gaat.

Door de webredactie

Nu alle partijen in de Tweede Kamer hun verkiezingsprogramma’s hebben gepubliceerd, kunnen we hun standpunten over de aanpak van tabak vergelijken. Vergeleken met vier jaar geleden kunnen we vaststellen dat de rechtse partijen nog steeds geen oog hebben voor het verslavende aspect van tabak, dat partijen ter linkerzijde nu veel meer uitgesproken zijn over de maatregelen die zij willen nemen om tabak verder terug te dringen en dat het CDA nu juist minder expliciet stelling neemt.

Duidelijk is dat in de volgende kabinetsperiode preventie in de gezondheidszorg in algemene zin meer aandacht zal krijgen. Vrijwel alle partijen noemen preventie en een gezonde leefstijl als belangrijke punten in hun paragrafen over de zorg. Verschillende partijen pleiten voor het instellen van een nationaal preventiefonds (Denk, ChristenUnie [CU], D66), dan wel regionale preventiefondsen (CDA, GroenLinks, PvdA, SGP), waarin de overheid en zorgverzekeraars samenwerken. De SP, de Partij voor de Dieren (PvdD) en Forum voor Democratie (FvD) houden het bij algemene opmerkingen over preventie, terwijl VVD en 50Plus het uitvoeren van het Nationaal Preventieakkoord als leidraad noemen.

VVD en PVV staan alleen

Recente Kamerdebatten hebben ook laten zien dat, met uitzondering van VVD en PVV, de Tweede Kamer wil doorpakken op het preventiethema, inclusief tabaksontmoediging. De demissionaire status van het kabinet heeft de coalitiepartijen CDA, D66 en CU bevrijd uit de houdgreep van de VVD. Daardoor konden zij alle drie meestemmen met de rest van de Kamer – als gezegd met uitzondering van VVD en PVV – voor een motie van de Partij voor de Dieren die demissionair staatssecretaris Paul Blokhuis opriep het preventiebeleid te intensiveren.

Ook tijdens het debat van de VWS-commissie over preventie op 1 februari jl. bleek dat de VVD en de PVV een andere koers varen dan de overige partijen. In dat overleg bepleitte de VVD maar weer eens de eigen verantwoordelijkheid van het individu als het op gezond leven aankomt. En de PVV brak zo hardnekkig een lans voor het behoud van smaakjes in e-sigaretten dat je bijna zou denken dat deze partij door de tabaksindustrie wordt gesubsidieerd.

Groot maatschappelijk draagvlak

De partijen die willen doorpakken geven gehoor aan een breed gedragen wens vanuit de samenleving. Al in 2018 stelde Maurice de Hond vast dat ruim tweederde van de bevolking voor stevige maatregelen is om het roken terug te dringen. Recent onderzoek van I&O Research liet opnieuw zien dat er groot draagvlak (73%) is voor het beperken van de tabaksverkoop via speciaalzaken. En in 2016 liet Maurice de Hond al zien dat ook bij de achterban van de VVD en de PVV de helft voorstander is van het verder terugdringen van tabak.

Accijns en verkooppunten

In hun verkiezingsprogramma’s benoemen D66, GroenLinks, PvdD, CU en DENK verhoging van de tabaksaccijns als doel om het roken terug te dringen. In het debat van 1 februari sprak ook de CU zich hiervoor uit.

D66, GroenLinks, PvdD, SP, CU, SGP en DENK streven ook een vermindering van het aantal verkooppunten van tabak na. D66, PvdD en SGP willen daarvoor een vergunningstelsel invoeren. In het preventiedebat van 1 februari bleek dat ook SP en GroenLinks voorstanders zijn van een vergunningstelsel.

Tabak ongenoemd

Bij vijf partijen komen de woorden ‘tabak’ en ‘roken’ helemaal niet voor in de verkiezingsprogramma’s: VVD, PVV, FvD, 50Plus en SP. Het is opmerkelijk dat die laatste partij, met in de Tweede Kamer de onvermoeibare tabaksbestrijder Henk van Gerven, in haar verkiezingsprogramma het tabaksonderwerp helemaal vermijdt.

Bij de VVD zien we geen verandering in de standpunten. De partij houdt vast aan het Preventieakkoord, waarvan zij onder druk van de tabakslobby van VNO-NCW zelf de tabaksparagraaf hielp afzwakken en zoekt de oplossing vooral in voorlichting over een gezondere levensstijl. Aanvullende maatregelen om het roken verder terug te dringen ontbreken. Van deze partij van de tabaksvriendjes mag de dodelijke tabaksindustrie rustig 20.000 slachtoffers per jaar blijven maken.

 

De partijen over tabak

Hieronder de belangrijkste passages uit de verschillende verkiezingsprogramma’s.

DENK

DENK bepleit stevige maatregelen tegen tabak. De partij wil het Nationaal Preventieakkoord een structureel karakter geven in een nationaal preventiefonds, met een stevig pakket aan maatregelen om ziekte en verslaving te voorkomen. DENK stelt voor om de accijnzen op alcohol en tabak te verhogen, de minimumleeftijd voor het verkrijgen van alcohol en tabak te verhogen naar 21 jaar, tabaksverkoop te beperken tot tabaks- en avondwinkels en het roken verder te ontmoedigen door rookruimtes op werkplekken en vliegvelden te sluiten.

ChristenUnie

Staatssecretaris Paul Blokhuis heeft zich in de huidige kabinetsperiode laten kennen als een fel bestrijder van de tabaksindustrie. Dat hij minder voor elkaar heeft gekregen dan hij had gewild, komt door de tegenwerking van de VVD, de dominante partij in het kabinet.

De partij pleit in haar verkiezingsprogramma voor een wettelijk verankerde preventieplicht voor zorgverzekeraars en gemeenten. “In plaats van ziekte wordt gezondheid het uitgangspunt. De preventieplicht richt zich op de leefomgeving van mensen, waarbij potentieel ziekmakende factoren worden weggenomen.”

De CU wil dat tabak alleen nog verkrijgbaar is in speciaalzaken. De prijs van een pakje sigaretten gaat naar 10 euro in 2023, zoals afgesproken in het Preventieakkoord. “Daarna gaat de accijns elke 2 jaar met € 1 omhoog.” Er moet ook accijns op e-sigaretten en soortgelijke producten worden geheven en andere smaken dan de standaard tabakssmaak worden verboden voor e-sigaretten. Ook moeten alle terrassen in de zomer van 2022 rookvrij zijn.

SGP

De SGP wil preventieve gezondheidsmaatregelen financieren uit een nationaal preventiefonds, waaraan Rijksoverheid, verzekeraars, gemeenten en zorgaanbieders bijdragen. Voor het onderwerp ‘roken’ wil de partij het aantal verkooppunten stapsgewijs verminderen en een vergunningstelsel voor tabaksverkoop invoeren. Verder wil de SGP een forse accijnsverhoging voor tabak. Het gebruik van e-sigaretten moet net zo worden ontmoedigd als traditionele tabak. Verder moet het aanbod voor begeleiding bij het stoppen met roken overzichtelijker worden.

D66

Ook D66 is in haar verkiezingsprogramma helder over de maatregelen waarmee zij tabak verder wil terugdringen. De partij wil de accijns op tabak verhogen, de verkoop van tabak beperken tot tabaksspeciaalzaken en onder een vergunningplicht brengen en voor e-sigaretten dezelfde regels toepassen als voor traditionele sigaretten.

Partij voor de Dieren

De PvdD noemt verschillende interventies om de leefomgeving en leefstijl van mensen te verbeteren. De partij noemt het de wereld op zijn kop dat mensen in een ongezonde leefomgeving hun best moeten doen om niet ziek te worden. Daarbij wijst ze op de innige verstrengeling van industrie en politiek en onder andere “een dodelijke tabaksindustrie” die “onze jongeren verslaafd maakt aan een ongezond leefpatroon, voor ze zelf in staat zijn om bewust te kiezen”.

De partij stelt verder: “De overheid moet de regie pakken en paal en perk stellen aan de macht van de voedingsindustrie en tabakslobby.” Over roken zegt de partij: “We werken toe naar een rookvrije generatie. De verkoop van (e-)sigaretten en andere tabaksproducten wordt vergunningplichtig en kan alleen nog in tabakszaken. De prijzen worden substantieel verhoogd.

GroenLinks

GroenLinks wil betere voorlichting over roken gepaard laten gaan met een verhoging van de tabaksaccijnzen en vermindering van het aantal verkooppunten. Tabak moet alleen nog verkrijgbaar zijn in aparte tabakszaken. Ook wil de partij parken, speeltuinen en terrassen rookvrij maken.

PvdA

De PvdA is de enige partij die de tabaksindustrie op de korrel neemt. “Terwijl er miljarden winst worden gemaakt in de tabaksindustrie, fastfoodindustrie en farmaceutische industrie betalen gewone mensen de rekening. In gezonde levensjaren en in euro’s”, staat in het verkiezingsprogramma. De partij wil dat bedrijven hun ‘maatschappelijke missie (raison d’etre)’ vastleggen. “Helpen ze mensen en planeet en maken ze daarbij winst, dan krijgen ze extra hulp en bescherming. Bedrijven die winst maken ten koste van mens en planeet hebben geen bestaansrecht.”

“Tabak en alcohol maken we duurder”, schrijft de PvdA. En: “Samen met maatschappelijke organisaties doen we alles om roken te bestrijden. We helpen mensen om te stoppen en voorkomen dat kinderen gaan roken. Zo zetten wij ons in voor een rookvrije generatie.”

SP

In het verkiezingsprogramma van de SP staan geen maatregelen genoemd om tabak verder terug te dringen. Op de website neemt de SP er overigens wel een standpunt over in: de partij vindt dat “de ‘grijpbaarheid’ van tabak verkleind moet worden door de verkoop van tabak te beperken tot tabaksspeciaalzaken.” Ook stelt de partij dat “toevoeging van verslavende stoffen en smaakmakers die het aanzetten tot roken van tabak vergroten moet worden verboden.”

CDA

Enkele van de meest invloedrijke tabakslobbyisten zijn te vinden bij het CDA, onder wie Niek Jan van Kesteren, oud-directeur van VNO-NCW, tegenwoordig CDA-senator. Tegelijkertijd was Kamerlid Anne Kuik een van de twee indieners (samen met Carla Dik-Faber van de CU) van een motie om tabaksverkoop via supermarkten te verbieden. Opvallend genoeg bevat het verkiezingsprogramma van het CDA geen concrete maatregelen en wordt er weinig aandacht besteed aan tabak, anders dan de algemene opmerking “Positieve gezondheid, preventie en meer aandacht voor gezond eten, sporten, overgewicht en niet-roken vergoten de kwaliteit van leven en verlagen de druk op de zorg”.

VVD

De grootste partij van het land kan nog steeds met recht de Partij van de Tabak worden genoemd. De VVD ziet roken nog altijd als een vrije keuze van mensen. Bij de ondernemerspartij zitten de meeste vriendjes van de tabaksindustrie en de VVD heeft ervoor gezorgd dat bepaalde afspraken in het Nationaal Preventieakkoord vlak voor de ondertekening ervan werden afgezwakt.

De partij stemde recent tegen het voorstel om de verkoop van tabak in supermarkten te verbieden. In het verkiezingsprogramma van de VVD komt het woord tabak niet voor. De partij pleit slechts voor “voorlichting over preventie rond een ongezonde levensstijl” en “hulp aan mensen die gezonder willen leven”.

Overige partijen

50Plus stelt dat de maatregelen uit het Preventieakkoord “verder uitgevoerd en gemonitord worden”. Forum voor Democratie houdt het bij: “Meer nadruk op gezondheidspreventie programma’s” en “Mensen krijgen hulp en advies om te voorkomen dat ze ziek worden”. De PVV, ten slotte, zegt in zijn verkiezingsbeloften niets over preventie of tabak, maar was bijvoorbeeld, met VVD en FvD, een van de drie partijen die tegen de motie stemden om tabak uit de supermarkten te halen.

 

tags:  politieke partijen | preventiefonds | vergunningstelsel | Preventieakkoord | verkiezingsprogramma | politiek | preventie