De invoering van neutrale verpakkingen voor tabaksproducten in Nederland, die was voorzien voor 1 juli 2020, is met ten minste drie maanden vertraagd. Met dank aan de tabaksindustrie, die drie Oost-Europese landen voor haar karretje wist te spannen. 

Door Bas van Lier 

Eind 2018 is in het Nationaal Preventieakkoord afgesproken dat in 2020 in Nederland standaardverpakkingen voor tabaksproducten worden ingevoerd. Alle pakjes sigaretten en shag krijgen een onaantrekkelijke donkergroen-bruine kleur en merknamen mogen alleen nog in een uniforme letter worden vermeld. De wetgeving daarvoor is in 2019 opgesteld en aangenomen, met daarin 1 juli 2020 opgenomen als invoeringsdatum.

Volgens de regels van de Europese Unie moet een wetswijziging als deze bij de EU worden genotificeerd, waarna andere lidstaten het recht hebben om daarop te reageren. Standaard geldt dat de wetswijziging dan drie maanden stilligt. Als er inderdaad commentaar komt, wordt die periode automatisch met drie maanden verlengd. De hele wetgevingsprocedure wordt daarmee vertraagd.

Uitvoerig gedetailleerde mening

De wetswijziging waarmee Nederland de neutrale tabaksverpakkingen regelt is op 1 oktober 2019 bij de Europese Commissie aangemeld. Op 20 december 2019 reageerde Slowakije daarop met een zogenoemde ‘Uitvoerig gedetailleerde mening’, waarmee de periode van stilstand van het wetgevingsproces automatisch tot 2 april 2020 werd verlengd. Later, op 13 maart 2020, diende ook Tsjechië zo’n gedetailleerde mening in. Roemenië stuurde daarnaast een aantal vragen, die verder geen invloed hebben op de periode van stilstand.

De stem van de tabaksindustrie

Als gevolg van de reacties uit Slowakije en Tsjechië is het wetgevingsproces drie maanden vertraagd en daarmee de invoering van de neutrale verpakkingen verschoven naar 1 oktober 2020, zo bevestigt de woordvoeder van staatssecretaris Blokhuis.

Het saillante aan dit alles is dat de vertraging overduidelijk door de tabaksindustrie is georganiseerd. TabakNee maakte gebruik van de Europese regels voor openbaarheid van bestuur om de bezwaarschriften van de Slowaakse, Tsjechische en Roemeense overheden in te zien. De argumenten die daarin naar voren worden gebracht zijn woordelijk dezelfde onheuse argumenten die de tabaksindustrie keer op keer verspreidt wanneer het over neutrale verpakkingen gaat.

‘Geen bewijs effectiviteit’

“Het is nog niet bewezen dat standaardverpakkingen een effectief middel zijn om het roken tegen te gaan”, zo begint het bezwaar van de Slowaakse overheid. “Hoewel Nederland verwijst naar de ervaringen van andere landen is het gemakkelijk aan te tonen dat zulke claims niet door feiten worden ondersteund.” Waarna een opsomming volgt van onderzoek waaruit zou blijken dat de invoering van standaardverpakkingen in Australië, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk geen effect zou hebben. De Australische overheid denkt daar, blijkens haar eigen website, heel anders over.

In het Verenigd Koninkrijk zou ook een toename van illegale sigaretten zijn geconstateerd “omdat standaardverpakkingen gemakkelijker zijn na te maken”.

‘Eerst bestaande regels evalueren’

In een volgende paragraaf beroept Slowakije zich op de Better Regulation Principles van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO). Die zeggen onder meer dat bestaande regelgeving eerst geëvalueerd moet worden voordat een land nieuwe regels invoert. Het Nederlandse wetsvoorstel voldoet daar niet aan, stelt Slowakije, want er zijn al veel tabaksontmoedigingsmaatregelen van kracht en er worden nieuwe maatregelen van kracht: een uitstalverbod en reclameverbod op verkooppunten in 2020 en een verbod op tabaksautomaten per 2022. “Het zou prudent zijn de effectiviteit van bestaande en toekomstige maatregelen eerst te evalueren voordat nieuwe maatregelen worden ingevoerd.”
Ook dat argument hoorden we vaker uit de mond van vertegenwoordigers van de tabaksindustrie, zoals laatst nog in een radioserie op NPO Radio 1 waarin de tabaksindustrie in ruime mate haar zegje mocht doen.

Slowakije voert verder aan dat de neutrale verpakkingen in strijd zouden zijn met Europese regelgeving over proportionaliteit en vrij verkeer van goederen. Niet een erg valide argument als je bedenkt dat het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Ierland en Hongarije ook al neutrale verpakkingen invoerden en dat naast Nederland ook Slovenië met invoering ervan bezig is.

Inbreuk op intellectueel eigendom

Een vijfde punt dat Slowakije aanvoert is de inbreuk op intellectueel eigendom van merken wanneer zij niet vrij zijn om hun logo’s en specifieke designelementen op hun eigen producten te zetten. Neutrale verpakkingen “beperken de intellectuele eigendomsrechten die worden gegarandeerd door EU-wetgeving en [zijn] een illegale onteigening van handelsmerken. Zowel Europese als Nederlandse wetgeving staan onteigening van intellectueel eigendom toe in het publieke belang (als het voldoet aan de proportionaliteits- en noodzaaktesten), maar dat zou gepaard moeten gaan met een eerlijke compensatie. Tegelijkertijd beperkt het verbod op het gebruik van handelsmerken de concurrentie, omdat het de keuze van consumenten beperkt en bedrijven niet toestaat te concurreren op basis van merken.”
Je vraagt je af waarom een land als Slowakije, dat geen tabaksproductie van betekenis kent, zich hier druk over maakt.

Illegale handel

Ten slotte brengt het bezwaarschrift van Slowakije een vast verweer van de tabaksindustrie in stelling: de illegale handel in tabak en het verlies aan accijns-inkomsten. In Australië zou de totale tabaksconsumptie na invoering van de neutrale verpakkingen niet zijn gedaald, maar de import van illegale tabak zou enorm zijn toegenomen. In 2017, stelt het document, zou het aandeel van illegale tabak 15 procent van de totale tabaksconsumptie bedragen. Australië zou daardoor al 2 miljard Australische dollars aan accijns zijn misgelopen.

In Frankijk zou het aandeel van illegale sigaretten zijn verdrievoudigd tussen 2017 en 2018 en ook in Groot-Brittannië is de namaak toegenomen, aldus Slowakije. “Groeiende criminaliteit heeft niet alleen impact op de nationale belastinginkomsten, maar beïnvloedt ook de hele toeleveringsketen tot aan het retail-niveau toe negatief. Dit laat zien dat standaardverpakkingen een probleem vormen voor alle belanghebbenden behalve criminele bendes.”

Uitspraak WTO

In werkelijkheid is nergens sprake van een substantiële toename van de handel in illegale sigaretten, zo stelde een geschillencommissie van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) in februari 2019 vast. De commissie deed uitspraak in een zaak waarin Cuba, de Dominicaanse Republiek, Honduras en Indonesië, vier tabak exporterende landen, bezwaar hadden gemaakt tegen invoering van plain packaging in Australië. Die vier landen hebben geen grote belangen in Australië, maar wilden met hun actie vooral de invoering van de neutrale verpakkingen in andere landen vertragen en ontmoedigen. Daarbij kregen ook zij naar alle waarschijnlijkheid steun van de tabaksindustrie. Of sterker: net als in het geval van Tsjechië, Slowakije en Roemenië, wist de tabaksindustrie ook deze landen voor haar karretje te spannen.

‘Belemmering interne markt’

Het bezwaar van de Tsjechische Republiek is minder uitgebreid en concentreert zich op de belemmering van de Europese interne markt en het vrije verkeer van goederen binnen de EU door de invoering van neutrale verpakkingen in sommige lidstaten. Toch besluit ook Tsjechië haar bezwaar met een opmerking over de inbreuk op de intellectuele eigendomsrechten van de sigarettenfabrikanten. “Een algemene beperking zou een sterk negatief signaal afgeven over de mate van respect voor dit type eigendom, met aanzienlijke gevolgen over het concurrentievermogen en de kwaliteit van het ondernemingsklimaat”, aldus de Tsjechen.

Roemenië: groter lettercorps

Roemenië roert in haar commentaar als eerste ook het intellectueel eigendom aan en vervolgt dan met een aantal pogingen de wet aan te passen. Zo wordt voorgesteld het voorgeschreven lettercorps voor de merknamen te vergroten omdat de verkopers anders te veel moeite zouden hebben om de merknamen van elkaar te onderscheiden. Verder wordt in het wetsvoorstel niets vermeld over toepassing van het e-symbool voor de gewichtsaanduiding op pakjes shag, waaruit zou kunnen worden geconcludeerd dat die e (die staat voor ‘ongeveer’) niet gebruikt zou mogen worden. Een laatste punt stelt ter discussie of het wetsvoorstel toelaat dat op het cellofaan om een sigarettenverpakking een sticker mag worden geplakt om het product traceerbaar te maken, wat volgens de Europese richtlijn nu is voorgeschreven.

Roemenië stelt dus vooral een aantal technische vragen, die de uitvoerbaarheid van de wet betreffen. Maar niet zonder en passant de inbreuk op het merkrecht te bekritiseren en een poging te doen de merknamen groter op de pakjes te krijgen.

Inbreuk artikel 5.3

Het is zonneklaar dat de tabaksindustrie hier via een drietal lidstaten van de EU invloed heeft weten uit te oefenen op het tabaksontmoedigingsbeleid van een vierde lidstaat, in dit geval Nederland. Alleen al door Tsjechië en Slowakije zover te krijgen met een ‘uitvoerige gedetailleerde mening’ te reageren op de door Nederland aangemelde wetswijziging, is het gelukt de invoering van de neutrale verpakkingen met drie maanden uit te stellen. Daarbij is de procedure ook gebruikt om de bedrieglijke standpunten van de tabaksindustrie onder de ogen te krijgen van de beleidsmakers in Nederland.

Dat alles is een duidelijke inbreuk op de bepalingen in artikel 5.3 van het Kaderverdrag Tabaksontmoediging van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO FCTC), waar alle EU-lidstaten en de EU als geheel zich aan hebben verbonden. Het artikel bepaalt dat landen die het verdrag ondertekenden ervoor moeten waken dat de tabaksindustrie invloed kan uitoefenen op de ontwikkeling en uitvoering van tabaksontmoedigingsbeleid.
Nederland moet daarom nu onverwijld doorgaan op de ingeslagen weg en voorkomen dat de invoering van de standaardverpakkingen nog verder vertraagd raakt.

Binnenkort op TabakNee het Nederlandse standpunt in dit verband.