Landen die verplichte standaardverpakkingen voor tabak willen invoeren kunnen zich gesterkt weten door een uitspraak van de WTO-geschillencommissie over de Australische invoering van deze maatregel in 2012. Twee Australische wetenschappers concluderen in een opiniestuk in JAMA Internal Medicine dat de uitspraak een mondiale overwinning voor de volksgezondheid is.

Door de webredactie

Australië voerde in 2012 als eerste land ter wereld verplichte standaardverpakkingen voor tabak in, doorgaans aangeduid met de term plain packaging. Dit houdt in dat sigarettenverpakkingen benevens de voorgeschreven waarschuwingsteksten en -beelden een vaste, bruingroene kleur moeten hebben met de merknaam in een vast lettertype. Logo’s, beelden, kleuren, lettertypen, promotieteksten, texturen, geuren, afwijkende verpakkingsvormen en afwerkingen zijn allemaal verboden.

Bezwaar

In reactie op de Australische primeur tekenden Cuba, de Dominicaanse Republiek, Honduras en Indonesië bezwaar aan bij de Wereldhandelsorgansiatie (WTO). De vier tabak exporterende landen hebben geen grote belangen in Australië, maar wilden met hun actie vooral de invoering van plain packaging in andere landen vertragen en ontmoedigen. Daarbij kregen ze naar alle waarschijnlijkheid steun van de tabaksindustrie.

Uitspraak van 900 pagina’s

In juni 2018 stelde de geschillencommissie van de WTO de klagers in het ongelijk met een uitspraak van maar liefst 900 pagina’s. Suzanne Zhou van het McCabe Centre for Law and Cancer en Melanie Wakefield van het Centre for Behavioural Research in Cancer, beide in Melbourne, analyseerden de uitspraak. In een opiniestuk in JAMA Internal Medicine, een uitgave van het Journal of the American Medical Association, stellen zij dat de uitspraak goed nieuws is voor landen die het voorbeeld van Australië willen volgen. Nederland is daar een van: in het Nationaal Preventieakkoord is opgenomen dat Nederland de neutrale verpakkingen per 2020 zal invoeren.

Volksgezondheid gaat voor

De onderzoekers schrijven dat de commissie op basis van geldende WTO-afspraken heeft vastgesteld dat de plain packaging-wetten de handel niet méér belemmeren dan strikt noodzakelijk is voor het legitieme doel om de volksgezondheid te beschermen, en dat ze geen enkele relevante bescherming van intellectueel eigendom schenden. Ze concluderen: “De beslissing van de commissie is niet alleen een grote overwinning voor Australië, maar ook een bevestiging van de ruimte die landen op basis van WTO-afspraken hebben om volksgezondheidsdoelen na te streven.”

Plain packaging werkt

Plain packaging is bedoeld om de aantrekkingskracht van sigaretten te verminderen zodat jongeren minder in de verleiding komen om te beginnen met roken en rokers gemotiveerd raken om te stoppen. In Australië is er inmiddels bewijs dat plain packaging bijdraagt aan het gewenste effect. Een door de overheid gefinancierde analyse wees uit dat plain packaging voor een kwart had bijgedragen aan de daling van het aantal rokers met 2,2% in de periode van 34 maanden vóór de invoering van de standaardverpakkingen en 34 maanden erna.

De invoering van plain packaging in Australië is juridisch hevig maar tevergeefs bestreden door de tabaksindustrie. Een aanklacht op basis van de grondwet werd in 2012 door het Australische Hooggerechtshof afgewezen. Ook een aanklacht op basis van inbreuk van een investeringsverdrag tussen Australië en Hong Kong werd afgewezen, in 2015. Inmiddels zijn juridische procedures van tabaksproducenten tegen het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Noorwegen op niets uitgelopen.

Niet méér smokkel

De WTO-commissie stelde in haar gedetailleerde uitspraak onder meer vast dat branding (het gebruik van merkuitingen) een belangrijke vorm van marketing is en dat deze marketing een stimulans is bij de beslissing om te beginnen of te blijven roken. Ook stelt de commissie dat het niet behalen van de doelen die met plain packaging worden beoogd ernstige gevolgen heeft, met name voor jongeren. Bovendien zijn er geen aanwijzingen voor toename in illegale sigarettenhandel. Consumenten zijn ook niet massaal overgestapt op goedkopere sigaretten en van verwarring tussen verschillende merken is ook niets gebleken. Verder is plain packaging niet te vervangen door andere maatregelen, omdat het moet worden gezien als een van de middelen in een samenhangend antirookbeleid.

Al 30 landen

Honduras en de Dominicaanse Republiek hebben beroep aangetekend tegen de beslissing van de WTO-geschillencommissie, waar waarschijnlijk dit jaar een uitspraak over komt. Ondertussen is plain packaging nu ook ingevoerd in het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Noorwegen en Nieuw-Zeeland. Ierland, Hongarije en Uruguay zijn bezig met de invoering, Slovenië en Canada zijn wetgeving aan het afronden. Een twintigtal andere landen heeft plannen voor de invoering van standaardverpakkingen, waaronder Nederland. Juridische dreigementen hoeven dat niet in de weg te staan; internationale precedenten tonen aan dat dit soort procedures geen schijn van kans maken.