Ook in Nederland verzet de tabaksbranche zich met hand en tand tegen de invoering van neutrale sigarettenverpakkingen die in het Nationaal Preventieakkoord zou zijn opgenomen. Waar ze kan zaait de tabakslobby twijfel over de effectiviteit ervan, terwijl de bewijzen daarvoor zich opstapelen.

Door de webredactie

Tabaksfabrikanten in Nederland zijn als de dood voor de invoering van neutrale sigarettenverpakkingen. Dat mag geconcludeerd worden uit het feit dat vertegenwoordigers van de industrie in de media met name juist deze maatregel, die volgens gelekte informatie in het Nationaal Preventieakkoord komt te staan, op de korrel nemen. Alle reden om deze maatregel juist wel in te voeren, want de enige angst van de tabaksindustrie is omzetverlies en dat is een indirect bewijs voor de effectiviteit van de maatregel.

Nutteloos?

Terwijl eerder Jan Hein Sträter, directeur van de Vereniging Nederlandse Sigaretten- en Kerftabakfabrikanten (VSK) in het televisieprogramma Pauw merkloze verpakkingen nutteloos noemde, deed de voorzitter van dezelfde club, Arnoud Ongerboer de Visser, bij WNL's Haagse Lobby van 12 november op NPO Radio 1 hetzelfde. Uit alle maatregelen die in het akkoord zouden staan – waaronder hogere accijns, afschaffing rookruimtes, meer rookverboden – pikte Ongerboer de Visser als eerste de neutrale verpakkingen eruit.

Staatsverpakkingen

De ‘staatsverpakkingen’ zoals de tabaksvoorman, tevens directeur van Japan Tobacco International, ze framede, zijn volgens hem een "enorm betuttelende maatregel waarvan echt van alle kanten is gebleken, in Australië, Frankrijk en Engeland, dat het een totaal niet bewezen maatregel is." Ongerboer formuleert het met opzet zo, want vervolgt hij: "Dat is jammer, want in het regeerakkoord staat dat de maatregelen die ingevoerd gaan worden bewezen effectief moeten zijn."

In steeds meer landen

Het is overal hetzelfde liedje, want overal ter wereld waar plain packaging – neutrale verpakkingen zonder merkuitingen met de merknaam in standaard typografie – dreigt te worden ingevoerd roert de tabaksindustrie zich en tracht zij zo nodig met rechtszaken de invoering ervan tegen te houden. Zonder al te veel succes overigens, want nadat Australië als eerste land in 2012 plain packaging verplicht stelde, volgden Frankrijk (2017), Engeland (2017), Nieuw-Zeeland (2018), Noorwegen (2018), Ierland (2018) en Hongarije (2016 voor nieuwe merken, 2019 voor alle sigaretten). Verschillende andere landen hebben plannen in dezelfde richting.

Wetenschappelijk onderzoek

Het laat zich raden dat al die landen dat doen omdat ze heil van de maatregel verwachten. Inmiddels is er steeds meer wetenschappelijk onderzoek dat ook in die richting wijst. Al in 2010 concludeerde Canadees onderzoek dat al het onderzoek tot dan toe suggereerde dat plain packaging een effectieve tabaksontmoedigingsmaatregel kon zijn.
Australisch onderzoek uit 2013, toen de standaardverpakkingen daar een jaar in de schappen stonden, concludeerde: "De eerste indicatie is dat plain packaging geassocieerd kan worden met minder aantrekkingskracht van het roken, meer begrip voor het beleid en meer urgentie onder volwassen rokers om te stoppen."
Een jaar later constateerde een ander onderzoek dat er in de vier weken na de introductie van de generieke verpakkingen in Australië een toename van 78 procent was in het aantal telefoontjes naar de Quitline, de hulplijn om te stoppen met roken. Het aantal hulpverzoeken bleef ook daarna nog lange tijd hoger dan eerst.

Daling aantal rokers

Belangrijker nog is de daling van het aantal rokers in Australië. In 2014-15 rookte 14,5% van de volwassenen boven de 18 jaar (2,6 miljoen mensen), terwijl dat volgens het Australische bureau voor de statistiek in 2011-12 nog 16,1% was. Australië voert een stringent rookontmoedigingsbeleid met gestage accijnsverhogingen, educatieve programma’s, voorlichtingscampagnes, reclame- en promotieverboden, waarschuwingen op verpakkingen en sinds 2012 ook plain packaging. Dit samenhangende beleid zorgt ervoor dat ook het aantal rokende jongeren in de afgelopen decennia gestaag terugloopt. Tussen 2011 daalde het aantal jongeren van 16 en 17 jaar dat in de afgelopen week had gerookt van 13 naar 10%, en onder 12 tot 15-jarigen zakte dat percentage van 4 naar 3%.

Eerder dit jaar stelde het Australische ministerie van Volksgezondheid op haar website dan ook: "Hoewel het volledige effect van plain packaging naar verwachting op langere duur zichtbaar wordt, wijst nu al beschikbaar bewijs erop dat de maatregel zijn volksgezondheidsdoelen begint te bereiken en dat in de toekomst zal blijven doen."

Lobby zaait twijfel

Ongerboer de Visser blijft in WNL's Haagse Lobby echter volhouden dat plain packaging niet werkt en alleen maar zorgt voor meer smokkel en verkoop van illegale sigaretten. Een bekende riedel die niet door feiten wordt gestaafd en waar de presentator van het programma dan ook niet in meegaat. Maar hoewel hij geen argumenten heeft, blijft Ongerboer op deze manier twijfel zaaien, wat al lang een bekende tactiek van de tabaksindustrie is (zie bijvoorbeeld het boek Merchants of Doubt uit 2010 van Oreskes & Conway), die vooral bij slecht geïnformeerde politici nog steeds weerklank vindt.

‘Betutteling’

Ongerboer klaagt vervolgens dat al 65% van de sigarettenverpakking is gereserveerd voor foto’s en gezondheidswaarschuwingen en dat in 2018 nieuwe regels kwamen om de verpakkingen soberder te maken. "En nu wil de overheid in 2020 weer verpakkingsmaatregelen gaan invoeren. Ja, dan raak je aan de grens van betutteling, want de consument weet inmiddels dat het een ongezond product is. Daar heb je geen honderd procent van de hele verpakking voor nodig om die boodschap te vertellen."

Dat is dan ook het punt van de wetgever niet. Het doel van standaardverpakkingen is om de aantrekkingskracht van de rookwaren te verminderen, met name voor jongeren. Een olijfgroen pakje zonder onderscheidende typografie en met grote waarschuwingen in woord en beeld slaagt daar beter in dan de uitgekiend ontworpen verpakkingen waar de industrie aan vast wil houden. Vandaar de angst van Ongerboer en zijn collega’s. Want als jongeren niet meer in de verleiding komen om te gaan roken, dan raken zij uiteindelijk hun negotie kwijt.

Lees Ongerboer de Vissers volledige uitspraken in de uitzending van WNL's Haagse Lobby in dit transcript.