Het concept van het Nationaal Preventieakkoord lekte uit waardoor duidelijk wordt dat er een heleboel anti-rookmaatregelen genomen zullen gaan worden, zoals een flinke accijnsverhoging en rookverboden op schoolpleinen en in de zorg. Tabakslobbyist Jan Hein Sträter van de Vereniging Nederlandse Sigaretten- en Kerftabakfabrikanten mocht aanschuiven bij Pauw om te klagen.

Door de webredactie

Het concept van het Nationaal Preventieakkoord, dat Staatssecretaris Blokhuis naar verluid in november zal presenteren, is uitgelekt. RTL Nieuws meldde dat donderdag 18 oktober. De prijzen van een pakje sigaretten gaan volgend jaar al flink omhoog en moeten in 2024 een tientje gaan bedragen(nu nog 7 euro). Er komen plekken bij waar niet meer gerookt mag worden, zoals op schoolpleinen, in ziekenhuizen, sportcentra, maar ook de horeca en overheidsinstellingen. Op termijn moeten ook alle bedrijven rookvrij worden, wat betekent dat de rookruimtes zullen verdwijnen. De rookverboden gaan ook gelden voor e-sigaretten en shisha pennen. In 2020 moeten verder alle verpakkingen van tabaksproducten een neutraal uiterlijk hebben (zonder merkuitingen) en komt er ook een reclame- én uitstalverbod. Gemeenten kunnen een einde maken aan subsidies voor instellingen die zich niet genoeg inzetten om de werkomgeving rookvrij te maken. Dit alles moet er toe leiden dat er in 2040 een ‘rookvrije generatie’ ontstaat met kinderen die nooit zijn geconfronteerd met de sigaret. Nu rookt nog 23 procent van de Nederlandse bevolking, in 2040 moet het dat percentage onder de vijf procent zijn.

Gunstige timing

De Volkskrant van 19 oktober pakte flink uit met de uitgelekte plannen: “Waar de vorige minister van Volksgezondheid, Edith Schippers (VVD), vanuit haar liberale beginselen nog vond dat de overheid geen al te grote broek moest aantrekken, gooit het huidige kabinet de schroom van zich af.” Volgens de Volkskrant is de timing van strengere regels nu gunstig “want ook de liberalen van VVD en D66 zijn niet onwelwillend meer. De anti-rookcampagne heeft inmiddels maatschappelijk de wind mee.” Het kostenargument speelt daarin mee: door flink op preventie in te zetten kan er in de toekomst veel geld aan zorgkosten worden bespaard.

Breed pakket

In een ander artikel in dezelfde Volkskrant wordt de effectiviteit van deze maatregelen gewogen. “Dit doet me denken aan Australië”, zegt Carel Jansen, hoogleraar communicatie- en informatiewetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen er tegen de Volkskrant over. “Daar is ook een heel breed pakket maatregelen genomen.” De afgelopen dertig jaar daalde het aantal rokers daar van 24 naar rond de 12 procent.

Tabaksindustrie klaagt

Jan Hein Sträter, directeur van de Vereniging Nederlandse van Sigaretten- en Kerftabakfabrikanten (VSK, waarin drie van de vier grote tabaksfabrikanten deel van uitmaken), was te gast bij Pauw om over de uitgelekte plannen van staatssecretaris Blokhuis te komen praten. Opvallend was dat tabakslobbyist Sträter niets zei over de nieuw voorgenomen rookverboden op schoolplein en in ziekenhuizen, of het verdwijnen van de rookruimtes. Hij ageerde alleen maar tegen het voornemen om alle pakjes er hetzelfde uit te gaan laten zien. Merkuitingen verdwijnen, zodat een pakje sigaretten geen verleidelijk uiterlijk meer heeft. Sträter klaagde over een enorme kostenpost om dat door te voeren, terwijl er volgens hem geen sigaret minder om gerookt zou worden. Pauw riposteerde dat na het aanpassen van het uiterlijk van de pakjes de kosten weer minder zullen worden, omdat ze er allemaal hetzelfde uitzien. Dat moest Sträter toegeven.

Niet over afzonderlijke maatregelen

De discussie moet niet gaan over de afzonderlijke maatregelen, vindt hoogleraar Carel Jansen, communicatie- en informatiewetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen in de Volkskrant. “Het gaat om het hele pakket. Het is heel moeilijk te zien wat welk effect heeft. Maatregelen zijn bijna niet los van elkaar te onderzoeken.’ Volgens hem was ook de Australische overheid hier niet heel erg in geïnteresseerd. In Australië is deze gestandaardiseerde manier van verpakken namelijk al in 2012 ingevoerd. Het land is in dertig jaar tijd van 24 procent naar nog maar twaalf procent rokers onder de bevolking gegaan. ‘Ze wilden gewoon hun doel bereiken,” zegt Jansen. “En dat was het verminderen van het aantal rokers.”

Miljard minder omzet

Dat de plannen van de overheid een enorm effect zullen hebben, blijkt uit de berichtgeving op de eigen site van de VSK op basis van de Telegraaf: supermarkten zullen een miljard euro mislopen aan omzet, omdat er minder tabak verkocht zal gaan worden.

Verslaving beperkt keuzevrijheid

Een ander opmerkelijk onderwerp dat in het vraaggesprek bij Pauw naar voren kwam was of Sträter vond dat roken verslavend is. Sträter beaamde dat. Pauw vroeg hem daarop of hij dan ook vond dat je daarom een gedeelte van je keuzevrijheid verliest, omdat dat nou eenmaal inherent is aan verslaving. Sträter begon te stotteren en zocht een uitweg, omdat de tabaksindustrie er altijd op probeert te hameren dat roken en keuzevrijheid hand in hand gaan.
Daarna vond een gesprekje plaats zoals dat nog niet eerder was vertoond:
Pauw: “Bent u het erover eens dat de verslaving ook te maken heeft met wat er allemaal in die sigaretten zit?”
Sträter: “De nicotine die erin zit, dat is een verslavende stof.”
Pauw: “Maar die stopt u erin.”
Sträter: “Dat hoeft niet, die zit al in de tabak.”
Pauw: “Maar die kunt u eruit halen en dat doet u niet.”
Sträter: “Nee, want de nicotine in de tabak is precies hetgeen dat de roker waardeert.”

Verplichte reductie nicotine

Tegelijk zegt Sträter hier dus dat de nicotine precies is wat de roker verslaafd houdt waardoor die dus vaste klant blijft. De tabakslobbyist liet bovendien na om te vermelden dat de tabaksfabrikanten allerlei andere toevoegingen aan sigaretten hebben ontwikkeld om ze extra verslavend te maken. Ook worden er stoffen toegevoegd om het scherpe randje van de rook af te halen, zodat het mogelijk wordt om over de longen te roken.
Omdat nicotine de roker verslaafd houdt, zou juist een verplichte reductie van de nicotine in het Preventieakkoord moeten worden opgenomen. In de Verenigde Staten onderzoekt de Federal Drug Administration of ze dat verplicht wil stellen: het verlagen van de nicotine zodat de verslavende werking ervan afneemt.

Leugens

Pauw liet Sträter wegkomen met twee ongefundeerde en bewust verdraaide beweringen. Zo mocht hij blijven herhalen dat plain packaging niet zou werken, omdat er geen roker is die daar een sigaret minder door gaat opsteken. Volgens hem is zelfs de Australische regering (waar plain pakkaging voor het eerst werd ingevoerd) deze mening toegedaan. In een recente publicatie van de Australische regering valt echter te lezen: While the full effect of tobacco plain packaging is expected to be realised over time, early available evidence indicates that the measure is beginning to achieve its public health objectives and is expected to continue to do so into the future. 
Ook mocht hij aan het einde van het vraaggesprek nog melden dat door accijnsverhogingen twintig procent van de in Nederland gebruikte shag in België en Duitsland gekocht wordt. Waar Sträter dat op baseert is volstrekt onduidelijk. Pauw kapte het gesprek af zonder tegenspraak te bieden of om verduidelijking te vragen.