Uit vrijgegeven lobbybrieven blijkt dat de tabaksindustrie heeft geprobeerd om invloed uit te oefenen op toekomstig tabaksbeleid, vastgelegd in het Nationaal Preventieakkoord dat later deze maand gepresenteerd zal worden. De brieven zijn gericht aan Staatssecretaris Snel van Financiën en proberen hem te overtuigen dat accijnsverhogingen en plain packaging niet ingevoerd moeten worden. Dat zou ten koste gaan van accijnsinkomsten. Over gezondheidsschade rept de tabaksindustrie niet.

Door de webredactie

Het ministerie van Financiën heeft twee lobbybrieven van de Vereniging Nederlandse Sigaretten- en Kerftabakfabrikanten (VSK) vrijgegeven waarin dé lobbyclub van de tabaksindustrie bij Staatssecretaris Snel om hulp vraagt om anti-rookmaatregelen die moeten voorkomen dat jongeren gaan rokentegen te houden.
Uit uitgelekte concepten van het Nationaal Preventieakkoord dat staatssecretaris Blokhuis van VWS deze maand zal presenteren, blijkt dat die nieuwe anti-rookmaatregelen genomen zullen worden. Dat is hard nodig: de middelenmonitor MBO-HBO van het Trimbos-instituut maakt duidelijk dat MBO- en HBO-studenten van 16 tot en met 18 jaar nog net zoveel rookten in 2017 als in 2015. Het gebruik van e-sigaretten was tegelijkertijd toegenomen.

Rookvrije generatie

Staatssecretaris Blokhuis wil een Rookvrije generatie gerealiseerd zien, uiterlijk in 2040. Een van de maatregelen in het Nationale Preventieakkoord zal volgens RTL Nieuws dan ook het verhogen van de tabaksaccijns zijn: in 2024 moet een pakje sigaretten een tientje gaan kosten. Of dit politiek haalbaar is, is de vraag, want de VVD is mordicus tegen. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is het flink verhogen van accijnzen op tabak de meest effectieve methode om roken te ontmoedigen.

Plain packaging

Een andere maatregel die Blokhuis wil invoeren in navolging van onder andere Frankrijk, Groot-Brittannië en Australië is plain packaging. Dat houdt in dat tabak voortaan in gestandaardiseerde neutrale verpakkingen zonder merkuitingen verkocht moet worden, zodat het er minder aantrekkelijk uitziet. De tabaksindustrie verzet zich daar met hand en tand tegen.

FCTC

Omdat de Nederlandse overheid in 2005 het internationaal anti-rookverdrag FCTC van de Wereldgezondheidsorganisatie heeft geratificeerd, moet de overheid de tabaksindustrie buiten de deur houden als ze anti-rookbeleid maakt. Dat is vastgelegd in artikel 5.3 van het verdrag. De commerciële belangen van de industrie staan immers haaks op de primaire taak van de overheid, het beschermen van de volksgezondheid. Zo mocht de industrie dus niet aanschuiven bij de overlegtafels die over roken gingen bij de onderhandelingen over het nieuwe Nationale Preventieakkoord.

Omweg

De tabaksindustrie heeft nu geprobeerd via een omweg alsnog invloed uit te oefenen op de onderhandelingen over het Preventieakkoord. Op 24 oktober schreef de VSK een lobbybrief aan staatssecretaris Snel waarin ze hem willen informeren over “de mogelijke impact van deze voorstellen voor de tabakssector en de gevolgen voor de staatsinkomsten.” De VSK stelt dat een accijnsverhoging heel slecht voor de staatskas zal zijn. En: “Significante verhogingen hebben een averechts effect, waardoor buitenlandse aankopen of illegale handel zullen floreren.”
De tabaksindustrie haalt te pas en te onpas de ‘illegale handel’ als argument weer van stal en ze probeert die theorie te bewijzen met het uit laten voeren van ondeugdelijke onderzoeken van KPMG, waarvan de resultaten nog nooit in een wetenschappelijk tijdschrift gepubliceerd zijn.

Brandbrief

Op 19 november heeft de VSK nog een brandbrief aan staatssecretaris Snel gestuurd. Daarin pleiten de tabakslobbyisten voor het tegenhouden van plain packaging en ook daarvoor haalt ze het ‘illegale handel-argument’ weer van stal. Nu zouden criminele netwerken makkelijker tabak kunnen gaan smokkelen omdat het eenvoudiger wordt verpakkingen na te bootsen. Als bewijsstuk wordt een ondeugdelijk KPMG-rapport aangehaald uit Australië, dat aan zou tonen dat de illegale handel daar met 30 procent zou zijn gestegen.

Belangenverstrengeling

Saillant detail is overigens dat Jolande Sap de voorzitter is van de Rooktafel, waaraan overlegd werd over de te nemen anti-rookmaatregelen uit het Nationaal Preventieakkoord. Sap is commissaris bij KPMG. Eerder schreef TabakNee al dat Sap door haar verbondenheid met KPMG (dat de ondeugdelijke onderzoeken voor de tabaksindustrie uitvoert) de schijn van belangenverstrengeling tegen zich had en daarom vervangen zou moeten worden. Ook zou de overheid in de toekomst niet meer met tabak minnende consultancybureaus als KPMG, Ernst & Young en PricewaterhouseCoopers samen moeten willen werken.

Oncontroleeraar

Aan de hand van de oncontroleerbare cijfers van KPMG waarschuwt de VSK staatssecretaris Snel nu dat de invoering van plain packaging onder meer zal leiden tot gederfde accijnsinkomsten. “Wij willen u daarom graag oproepen om Staatssecretaris Blokhuis aan te spreken op zijn voorstellen en hem te verzoeken zich te richten op uitsluitend bewezen effectieve methoden om jeugdroken tegen te gaan.”
Het is op z’n zachts gezegd gedurfd: dé belangrijkste methode om jeugdroken tegen te gaan aan de kant schuiven door een beroep te doen op risico’s voor de accijnsinkomsten voor de overheid en uiteraard voor de omzet van de tabaksindustrie zelf.
Veel zorgen hoeft de tabaksindustrie zich overigens niet te maken, want volgens de Telegraaf wordt er eerst nog onderoek gedaan naar grenseffecten en harmonisatie van accijnzen met omringende landen. Uitstel en vertraging, dat ziet de tabaksindustrie graag.

Twijfel in de media

De industrie probeert ook in de media twijfel te zaaien. Zodra ze het woord krijgt in een talkshow of de radio, laat ze vallen dat plain packaging niet zou werken. Terwijl wetenschappelijk onderzoek juist wél aantoont dat het werkt.

Gezondheidsschade

In de VSK-brieven wordt nergens gerept over de gezondheidsschade die roken veroorzaakt. Het gaat hier alleen over opbrengsten voor de schatkist en illegale handel. Terwijl de reden dat staatssecretaris Blokhuis dit preventieakkoord wil sluiten is: ervoor zorgen dat we in de toekomst niet meer jaarlijks 20.000 doden te betreuren hebben ten gevolge van tabaksgebruik.
Het is niet bekend of het ministerie van Financiën op de lobbybrieven gereageerd heeft. Het internationale FCTC-verdrag geldt niet alleen voor het ministerie van Volksgezondheid maar voor álle lagen van de overheid, dus ook voor die van het ministerie van Financiën. Ambtenaren zouden dus niet open moeten staan voor de lobby van de tabaksindustrie.

Transparant

Onderdeel van het verdrag is dat de overheid transparant is over de contacten met de tabaksindustrie. Daartoe heeft ze een speciaal gedeelte op de website van de Rijksoverheid ingericht waar met enige regelmaat lobbybrieven die binnen zijn gekomen, worden gepubliceerd. TabakNee analyseert deze documenten regelmatig in de serie De Transparantiefiles op deze site. Waarom deze twee lobbybrieven niet in het betreffende Transparantieregister zijn gepubliceerd, maar op de reguliere website van de overheid, is niet bekend.

Free publicity

Wat nog wel moeilijk blijft, is dat de overheid blijkens de publicatie van de brieven online, wel degelijk kennis heeft genomen van de inhoud van de lobbybrieven. Advocaat Phon van den Biesen legt uit dat ook dat niet de bedoeling is: “Ingevolge artikel 5.3 dient de overheid die brieven ongelezen terzijde te leggen; wat mij betreft zou het beter zijn dat ze de brief niet alleen terzijde leggen (of weggooien) maar iemand van de Postkamer tegelijkertijd een standaardbrief laat sturen dát de brief is ontvangen en ongelezen terzijde is gelegd gelet op 5.3.”

In dit geval vindt Van den Biesen ook dat deze brieven niet op de website van de overheid gepubliceerd zouden moeten worden waar ze voor iedereen integraal te lezen zijn. “Het laatste wat de overheid moet doen is die brieven publiceren; dat is nota bene free publicity voor de tabaksindustrie, dus daar dient de overheid kilometers afstand van te bewaren.”