OPINIE
De tabaksindustrie huurt regelmatig internationale consultancybureaus als KPMG, PriceWaterhouseCoopers en Ernst & Young in om onderzoek voor hen te doen, dat ze vervolgens gebruikt in haar lobby. Kunnen overheden daarna nog met diezelfde bedrijven samenwerken? Een casus uit Nieuw-Zeeland laat zien dat dat niet verstandig is. Maar ook in Nederland lonkt belangenverstrengeling.

Door Frits van Dam

Het Nieuw-Zeelandse ministerie voor Volksgezondheid heeft een opdracht gegeven aan consultancybureau EY (vroeger bekend als Ernst & Young) om de impact van belastingheffingen als accijns op tabaksproducten te onderzoeken. Maar datzelfde EY heeft ook voor de tabaksindustrie gewerkt. In 2010 zei het zelfs te werken voor tien van de twaalf tabaksfabrikanten die voorkwamen op de Forbes 2000-lijst. In 2014 maakte EY nog het rapport Historical trends in Australian tobacco consumption: A case study voor British American Tobacco (BAT). Het onderzoek werd vervolgens door BAT Australia ingezet in de lobby om plain packaging, het verplicht gestandaardiseerd verpakken van tabaksproducten zonder merkuitingen, in Australië te voorkomen. BAT Australia is de eigenaar van BAT Nieuw-Zeeland.

Belangenverstrengeling

George Thomson en Louise Delany van de afdeling Gezondheidsstudies aan de Nieuw-Zeelandse Universiteit van Otago stellen in het wetenschappelijke tijdschrift Tobacco Control de vraag of de Nieuw-Zeelandse overheid er goed aan doet om EY in te huren voor een studie op tabaksgebied. Want heeft die de schijn van belangenverstrengeling niet tegen zich?

EY is niet het enige internationale consultancybureau dat voor de tabaksindustrie kiest te werken. Ook Pricewaterhousecooper (PWC), Deloitte en KPMG laten zich met grote regelmaat inhuren om onderzoeken voor de tabaksindustrie te doen die de industrie goed kan gebruiken voor haar lobby. Dat het bij dit soort rapporten niet om onafhankelijke peer-reviewede wetenschap gaat, blijkt bijvoorbeeld uit een zinnetje in dit KPMG-rapport van mei 2018, waarin onderzocht werd hoe het met de illegale tabakshandel in Nieuw-Zeeland zat. Er staat: “We hebben de betrouwbaarheid van onze informatiebronnen niet naast ander bewijs gelegd. Dit rapport is ontworpen ten bate van de opdrachtgever en voor niemand anders.” De opdrachtgever was in dit geval Imperial Tobacco.

Lobby

Deze rapporten worden door de tabaksindustrie gebruikt in hun lobby tegen o.a. accijnsverhogingen. De industrie claimt met de cijfers uit de onbetrouwbare rapporten dat de illegale handel alleen maar groter zal worden als de overheid een accijnsverhoging doorzet. Gedegen wetenschappelijk onderzoek toont nu juist aan dat een flinke accijnsverhoging de meest effectieve manier is om het roken te ontmoedigen.

Vreemd

EY kreeg echter gewoon de opdracht van het Nieuw-Zeelandse ministerie van Volksgezondheid toebedeeld om onderzoek te doen naar de accijns op tabaksproducten. EY benaderde gezondheidsexperts om te helpen bij haar onderzoek. Die vonden dat er iets vreemds aan de hand was en schreven de minister aan om te vragen waarom ze voor EY en niet voor een onafhankelijk onderzoeksbureau hadden gekozen. De minister kwam vervolgens met een antwoord van EY zelf: dat EY haar werk voor de tabaksindustrie had teruggebracht tot het doen van belastingaangiftes en het controleren van haar boeken. Ander werk voor de tabaksindustrie wordt niet meer aangenomen, zegt EY zelf. Mocht er alsnog sprake zijn van belangenverstrengeling dan belooft EY daar direct open en transparant mee om te zullen gaan.

Afdoende?

Maar is dat afdoende? Kan een internationaal en vooral commercieel opererend bedrijf op haar blauwe ogen geloofd worden? Zal er echt geen uitwisseling zijn met haar tabakswerkgevers? Hoe is de interne communicatie binnen EY? Zal er echt niet met medewerkers in andere delen van de wereld gesproken worden die misschien nog niet helemaal op hoogte zijn van deze officiële bekendmaking van EY? Het bedrijf is immers een multinational met kantoren die wereldwijd klussen aannemen die mogelijk voor een snelle afhandeling met elkaar samenwerken. Of zoals de schrijvers van het commentaar zeggen: “Is dit een zaak van de vos die op het kippenhok past, maar iedereen ervan verzekert dat hij vegetariër is geworden?”

FCTC

De auteurs van het artikel in het wetenschappelijke tijdschrift Tobacco Control wijzen erop dat Nieuw-Zeeland het internationale antirookverdrag FCTC heeft ondertekend. Meer dan 180 landen, waaronder Nederland en de Europese Unie, hebben zich aan dit verdrag verbonden. In artikel 5.3 staat dat overheden de tabaksindustrie en haar vertegenwoordigers op afstand moeten houden als ze antirookbeleid maken. In hoeverre overtreedt de Nieuw-Zeelandse overheid het verdrag door een bedrijf in te huren dat nog altijd door de tabaksindustrie wordt betaald om in ieder geval haar boeken te controleren?

Risico van overtreding

Volgens de schrijvers van het artikel zou de Nieuw-Zeelandse overheid contact moeten opnemen met het FCTC-secretariaat om deze casus aan hen voor te leggen, omdat de overheid met het inhuren van EY het risico loopt het FCTC-verdrag te overtreden.
De Nederlandse overheid zit in eenzelfde parket. Staatssecretaris Blokhuis heeft een zogenaamde ‘tabakstafel’ opgezet waarin allerlei belangenbehartigers en gezondheidsexperts met elkaar in discussie gaan over hoe voorkomen kan worden dat jongeren met roken gaan beginnen. Het doel is dus gezondheidspreventie en er zullen adviezen uitkomen die zijn antirookbeleid zullen beïnvloeden. Als voorzitter van deze adviesgroep is voormalig fractievoorzitter van GroenLinks Jolande Sap aangesteld. Saillant, want Sap is tevens commissaris bij KPMG. Juist, hetzelfde KPMG dat zich graag door de tabaksindustrie laat inhuren om onderzoeken voor hen te doen die (zoals de eerder genoemde disclaimer laten zien) alleen bedoeld zijn ten bate van de opdrachtgever: de tabaksindustrie.

Schijn tegengaan

Al verschillende keren is aangetoond dat deze onderzoeken niet te vertrouwen zijn en worden ingezet in de tabakslobby om accijnsverhogingen tegen te houden. Jolande Sap kan an sich een prima voorzitter zijn, maar mochten er straks geen substantiële accijnsverhogingen in het Preventieakkoord komen, dan zal men hier toch wellicht de hand van KPMG in vermoeden. Daarom is het veel verstandiger om iedere schijn van belangenverstrengeling tegen te gaan en een andere voorzitter te zoeken voor de ‘tabakstafel’, zoals TabakNee eerder al opperde.